Dialectike ofte bewysconst
(1585)–Simon Stevin–
AuteursrechtvrijWesende ghegheven eenighe questie, daer op een rechte bevvijsreden te maecken
| |
[pagina 62]
| |
DE Questie is, oft eenich Goudt Diamant sy, daer op men begheert een Bewijsreden, diens Besluyt sy, gheen Goudt Diamant te wesen. | |
Merckt.HOe welck datmen op een ghegheven Questie, ghemeenlick wel can een Bewijsreden maecken, sonder beschreven reghel te volghen, ende dat naer datmender in ervaren is, ofte naer de subtijlheyt des verstandts, inden eenen meerder dan inden anderen, ofte oock naer de swaerheyt, der voorghestelder Questien, Doch anghesien sulcke reghel dat met lichticheyt leert, niet op een maniere, maer op alle dieder mueghen commen, daermen de bequaemste uyt verkiesen mach, (want alst blijct inde Besluyten der sestien Rechte Bewijsredenen t'Besluyt van Generale Ontkenning diens teecken is E, gheschiet in Drie Manieren, met I, in Vijf, met O, in Seven) soo en is d'oirden, die wy daer af beschrijven sullen, niet van cleenen ansien. | |
Werckinghe.HEt is ten eersten t'anmercken, dat wesende ghegheven t'Besluyt eender Bewijsreden, soo is de gheheele Bewijsreden, uytgenomen het Middeltermijn, daer door altijt bekent. By exempel, ons ghegheven Besluyt is, Gheen Goudt en is Diamant, t'welck Generale Ontkenning is, diens teecken E, waer uyt blijct inde voornoemde sestien Rechte Bewijsredenen, dat de Bewijsreden van dien, sal moeten sijn E A E, der eerster Soorten, ofte E A E, der Tweeder Soorten, ofte A E E, der Tweeder Soorten, want alle dese ende gheen ander besluyten in E, Laet ons voor t'eerste nemen exempel van E A E, der Eerster Soorten, uyt wiens forme vvy sien, dat door het voornoemde Besluyt, alle dit bekent is: | |
[pagina 63]
| |
E. Gheen . . . . en is Diamant, Ende blijct datter niet en ghebreect, dan inde ydel plaetsen, het Middeltermijn gestelt te worden, daerom oock dese Propositie, by Aristoteles ghenoemt wort, Vinding des Middeltermijns, by den Latynen, Inventio Medij, ende dat overmidts wy int maecken eender Bewijsreden, niet anders en behouven. Omme dan met den cortsten, ende generalick, dese Vinding te verclaren, so segghe ick, datmen in die ydel plaetsen, moet setten eenighe saecke, sulcx dat sy met d'eene en d'ander Propositie, maecke warachtighe Ghelooflicke ofte Toeghelaten reden, van wat ghedaente die moet wesen, blijct uyt de selve Onvolmaecte Propositien opentlick genouch, ick neme daer toe Metael, want dat ghestelt inde ydel plaetse der tweeder Propositien, sal aldus luyden: Alle Goudt is Metael, t'welck warachtich is; Alsoo oock Metael gestelt inde ydel plaetse der Eerster Propositien, sal aldus sijn; Gheen Metael en is Diamant, t'welck oock soo is, ende de begheerde Bewijsreden sal aldus volmaect sijn: E. Gheen Metael en is Diamant, Sghelijcx sal oock den voortganck sijn, in allen anderen, nochtans tot meerder claerheyt, sullen wy noch de twee voorgenomen exempelen stellen: Eerst van E A E der Tweeder Soorte, ende sal omme de redenen als vooren, uyt het ghegheven Besluyt, alle dit bekent sijn: | |
[pagina 64]
| |
E. Gheen Diamant en is . . . . Hier toe ghevonden, t'ghene met d'eene ende d'ander maecke warachtighe propositie, als Metael, ende dat ghestelt inde ydel plaetsen, soo sal de begheerde Bewijsreden sulcx sijn: E. Gheen Diamant en is Metael, Ten laetsten, om te gheven exempel van A, E, E, der Tweeder Soorten, ick stelle wederom al t'gheen datter uyt het ghegheven Besluyt bekent is aldus: A. Alle Diamant is . . . . . . Hier toe yet inde ydel plaetsen ghevonden, maeckende elck Propositie warachtich, als Steen, soo sal de volmaeckte Bewijsreden soodanich sijn: A. Alle Diamant is Steen, Wesende dan ghegheven een Questie, wy hebben daer op een rechte Bewijsreden ghemaect, als voorghenomen was ghedaen te worden. | |
Merckt.VVy hebben door dese drie exempelen ghenouch verclaert, de generale voortganck in alle d'ander: Maer want dit een Propositie is van grooten belanghe, waer in voormael der Auden stu- | |
[pagina 65]
| |
die besonder was, die noemende (overmidts men daer door constelick can Oirdeelen van allen saecken) Oirdeel; daer van oock het een deel der Dialectiken by den Latijnen (hoe wel naderhandt veel ander materien daer by ghevought sijn) noch Iudicium, dat Oirdeel te segghen is, ghenoemt wort: Soo sal den Leerlinck, volcommen kennisse der Bewijsredenen begheerende, ende omme daer in wel ervaren te sijne, maecken alle de sestien Soorten, tot verscheyden mael, waer toe men bequamelicxt neemt vier Termijnen, diens eerste sy Gheslachte van dander drie, welcker twee Malcandertreffen: Als Dese: Ghevoelende, Lachende Dier, Mensche, Peert: Ofte soodanighe: Grootheyt, Rechte linie, Cortste linie tusschen twee punten, Viercant: Ofte alsulcke: Lichaem, Swaerste Metael, Goudt, Steen, vande welcke wy tot meerder claerheyt, eenighe sestien Rechte Bewijsredenen sullen maecken als volght: | |
D'eerste soorte.A. Alle Govdt is Lichaem, A. Gheen Govdt en is Steen, A. Alle Swaerste Metael is Goudt, E. Gheen Govdt en is Steen, | |
[pagina 66]
| |
De tweede soorte.E. Gheen Steen en is Govdt, A. Alle Goudt is Swaerste Metael, E. Gheen Steen en is Govdt, A. Alle Goudt is Swaerste Metael, | |
De derde soorte.A. Alle Swaerste Metael is Goudt E. Gheen Govdt en is Steen, | |
[pagina 67]
| |
I. Eenich Govdt is Swaerste Metael,A. Alle Govdt is Lichaem, A. Alle Swaerste Metael is Goudt, O. Eenich Swaerste Metael en is gheen Steen, E. Gheen Govdt en is Steen, | |
De vierde soorte.I. Dit Govdt is een Lichaem, O. Dit Govdt en is gheen Steen, Het is den Leerlinck oock nut, dat hy maecke Quade Bevvijsredenen, die goedt schijnen, souckende daer naer t'ghebreck, door een der ghelijcke openbare Valsche. By exempel, ick maecke een | |
[pagina 68]
| |
Quade Bewijsreden van I E O, in forme der Tweeder Soorten (welcke ick door de 38. definitie weet daer niet te mueghen commen) aldus: I. Eenich Peert Siet, T'welck yemandt lichtelick soude ansien voor nootsaeckelick vervolch, besluytende daer uyt, dat Aristoteles dese Maniere (want het gheen Verkeerde sijn en can der Rechter) inde derde Soorte vergheten heeft, maer hy soude veel te cort commen, want souckende, ende vindende eenige Bewijsreden der selver formen als dese: I. Eenich Dier Vliecht, So siet hy dat het eerste Besluyt niet warachtich en was, uyt de cracht der voorgaender twee Propositien, maer om wat anders. Dese oeffeninghen leeren ons den grondt ende aert der Bewijsredenen volcomentlick te verstaen. Oock ghelijck een goede oirden der cyfferletteren int Menichvuldigen ofte Deelen, seer de memorie versterct; Alsoo oock die hem oeffent int maecken ende ondersoucken des aerts der Bewijsredenen (elders als int argumenteren heeft het sijn bescheet) t'versterct seer de memorie, datmen houdt een seecker oirden van dien, sonder een selfde Termijn, in d'een Propositie anders te stellen dan in d'ander. By exempel: | |
[pagina 69]
| |
A. Alle Goedt verbetert den Besitter, Soo niet, maer stelt de Termijnen in d'een Propositie, met soodanighe woorden ende oirden, als in d'ander, aldus: A. Alle Goedt verbetert den Besitter, |
|