Het burgherlick leven

3de hooftstick: Hoemen inde ^*Binnelantsche twisten de eerlickste sijde sal kennen ende kiesen.

Hoe wel de binnenlantsche oorloghen verscheyden oirsaken hebben/ doch soo is de voornaemste/ daerde ghemeene reghel duer mach verstaen worden/ twist tusschen de regierders/ spruytende ghemeenlick daer uyt/ dat yemant van hemlieden sijn ^*bepaelde macht souct te vermeerderen/ ende eens anders te verminderen. Maer wantmen om in sulcke beroerten hem ^*Burgherlick te draghen/ ende de eerlickste syde te anveerden/ de kennis behouft vande form der regieringhe daer hem yder na ghevoughen moet/ so sullen wy eerst int corte de vier besonderste ^*bepalen/ te weten van ^*Eenichvorstheyt/ ^*Ghemeenheyt/ ^*Staetvorstheyt/ ende ^*Voornamelickheyt. Eenichvorstheyt is wanneer de gantsche regieringhe teenemael staet in handen van een Vorst alleen/ diemen daerom ooc ^*Eenichvorst noemt/ alsins bevelende ende doende wat hy wil/ sonder dat yemandt anders daer

* intestinis bellis

* limitatam

* Politice

* Definiemus

* Monarchia

* Democratia

* Aristocratia

* Aristocratia

* Monarcha

[p. 31]

yet teghen mach / ghelyck nu ter tijt den Turck/ den Grootvorst van Moscovia/ ende voormael Moyses/ Tamerlaen/ ende dierghelijcke. ^*Ghemeenheyt is die onder de ghemeente staet/ naer wiens oirdeninghe verscheyden persoonen/ diemen Staten noemt/ tot de regieringhe ghecomen sijn/ doch sonder in regieringhe erfachtich te wesen, maer mueghen dickwils verandert worden. Als voormael de Ghemeenheyt van Athenen/ van Roome/ nu ter tijt van Switserlant/ ende meer ander. De vorsten die niet alleen en regieren als Eenichvorsten/ maer met Staten benevens haer/ noemen wy Staetvorsten; oock sulke form van regieringhe Staetvorstheyt/ ende soodanich sijn nu ter tijdt de meestendeel der regieringhen van Europa; als Brabant heeft een Hertoch met Staten/ Vranckrijck een Kueninck met een Parlement/ Venegie een Hertoch met een Senaet/ Spaeigne een Kueninck met een Inquisitie; alwaer Parlement/ Senaet/ Inquisitie/ het ghene beteeckenen dat wy op Duytsch int ghemeen/ Staten noemen/ oft immers zijn tvoornaemste deel van dien: Merckt oock dat de Griecken met haer navolghers/ soodanighe Staetvorsten den naem van ^*Eenichvorst gheven/ twelck wy om de ghewoonte wel soo mede souden ghedaen hebben ghebruyckende ^*lyckspreuck voor eyghen /maer latent om tvervolgh/ welck is/ dat die oneyghen name/ oock mede ghebrocht heeft oneyghen verstant des saecx/ te weten der ^*Burgherlickheyt/ ghelijck wy dat met redenen breeder souden muegen verclaren/ ten waer ons voornemen niet en is de Burgherlicheyt selfs / maer alleen het Burgherlick leven te beschrijven. Ten laetsten/ als de regieringhe bestaet onder de gheschickste, achtbaerste

* Democratia

* Monarcha

* Metaphora

* Politiae

[p. 32]

ofte voornaemste/ des landts; so ist ^*Voornamelicheyts form. Angaende alle ander/ alsoo sy ^*afcomsten der boveschreven sijn/ of daer uyt versaemt worden/ ende dat dese tot ons voornemen ghenouch doen/ sullen die laten. Dus dan bepaelt hebbende wat form van regieringhe sy: soo is te weten/ dattet yder ^*Burgherlick persoon betaemt/ hem te ghevoughen na de teghenwoordighe form die de fortuyne over sijn woonplaetse ghebrocht heeft: Ist volcommen ^*Eenichvorstheyt/ soo isser alleenelick een Vorst onderdanich te wesen/ ende van gheen Staten te roeren: Ist ^*Ghemeenheyt/ soo sijnder alleenelick Staten te volgen/ sonder Vorst: Inde Staetvorstheyt/ is de Vorst in sijn ^*bepaelde gherechticheyt voor te staen/ ende de Staten inde hare/ alwaer te ghedencken valt/ dattet onrecht versaken van deen/ soo schandelick is als van dander/ ende het recht voorstaen van dese/ soo eerlik† als van die: Tis wel waer dat de Vorst by velen in meerder ansien is dan de Staten/ ende daerom int onrecht eer gheholpen wort / spruytende daer uyt / dat de ghemeente selden de form haerder eyghen regieringhe kent/ ten anderen dat ghiften/ gaven/ en ampten/ van dien lichtelicker te becommen sijn dan van dese / maer de ^*Burgherlicke en worden duer dit noch duer dàt beweecht.

Om dan tot de sake te commen/ wy sullen daer af eerst int ghemeen spreken. Wesende eenighe binnelandtsche twist voor handen/ ende datmen ghenootsaect wort deen of dander sijde te kiesen / soo valter voor al te ansien hoedanich de twistende partien sijn: By aldien deen de ghemeente waer/ sonder dat eenighe der wettelicke regierende persoonen haer voorstonde/

* Aristocratia

* species.

* Politico

* Monarchia

* Democratia

* Limitata

* Politici

[p. 33]

als inden oproer te Munster deur Jan van Leyden/ der Adamisten tot Amsterdam/ en dierghelijcke/ die sijde te volghen is voor ghemeene reghel openbaer onburgherlick/ want gelyck int IIe Hooftstick bewesen is/ de ondersaet die hem teghen sijn overheyt stelt/ en can dat/ onder sijn ghebïedt sittende/ niet ^*Burgherlick beghinnen/ dan moet van buyten in commen. Maer by aldien beyde de twistende partien wettelicke regierders tot hoofden hadden/ soo salmen de form der regieringhe met yders bepaelde macht anmercken/ daerbeneven de sake daer sy om twisten/ van twelck goet bescheyt wetende/ soo salmen den ghenen teghenstaen/ die teghen sijn eedt/ de goede wetten/ vryheden/ ampten (want sulcke ^*stof is ghemeenelick de oirsake van soodanighe beroerten) wil veranderen/ oft gheheel wechnemen/ ende die regierders toevallen/ die sulcx/ volghende haer eedt/ beschermen. Om van twelck† by ghelykenis te spreken / ghenomen† dat den Hertoch van Venegie de form der regieringhe wilde veranderen/ voor hem nemende sijn Senaet af te setten/ teghens haer wille/ ende in hunlieder plaetse gheestelicke regieringhe te brenghen/ diemen Inquisitie noemt: Nu deen willende aldus dander weeren/ en dander van deen niet willende geweert sijn/ tgheraect neem ick / tot een openbare binnelantsche twist tusschen den Hertoch ende den Senaet: Vraghe hoemen sich (ghenootsaect sijnde deen of dander syde te kiesen) hier in dragen sal? Vooral/ men siet dat de form der regieringhe Staetvorstheyt is/ alwaer het beleyt der ^*Ghemeensake/ ghestelt is in handen van een Hertoch/ met een Senaet benevens hem/ daerom welcke sijde van beyden de ondersaet teghenstaet/

* Politice

* Materia

* Reipublicae

[p. 34]

hy staet sijn overheyt teghen/ die hy ter contrarie alle eere ende onderdanicheyt schuldich is/ nochtans van sulke twee quaden het minste te volghen/ is de ^*Burgherlicke wech: Om welcke te wandelen/ men sal de redenen van beyden sijden overweghen in deser voughen: Ghenomen dat de Senaet aldus seght: Doenmen u inhulde/ ghy hebt ghesworen/ onder anderen/ de teghenwoordige form der regieringhe niet alleen onverandert te laten/ maer die met alle vliet† voor veranderinghe te beschermen. Waer op den Hertoch antwoort: Ick hebbe oock gheswooren ende ghylieder met my/ de Roomsche kercke onderdanich te wesen/ de selve beveelt ons nu soodanige veranderinge te maken/ daerom het waer teghen onsen eedt dat sulcx niet en gheschiede. Dander segghen hierop/ datmen int sweeren niet sooseer en moet letten op de bloote woorden (diemen ghemeenelick tot verscheyden beteeckeninghen draeyen can) als opden eenvoudighen sin van dien/ welcke tot sulcke onderdanicheyt niet en strecte/ want dat wy ons souden moeten ghevoughen na hun bevel/ inhoudende te scheyden uyt onsen staet/ vryheyt/ eere ende goet/ ende hemlieden tselve altemael over te gheven/ het strijt teghen tghemeenghevoelen. Want hoewel de Staten van Spaigne sulx toeghelaten hebben/ t is nu met groot berou vande onvoorsichtige afghestelde/ die int beghin soodanich einde niet en verwachten/ waermede sy oock an allen regierders sulcken spieghel gheworden sijn/ dat gheen Staten van landen nergens tot sodanighe veranderinghe en verstaen, daerom so wy gheseyt hebben/ den sin vanden eedt onser onderdanicheyt en was niet tot sulcx†. Den Hertoch wil ter

* politica

[p. 35]

contrarie. Nu ghenomen† dit de ^*strytredens van wedersyden te wesen/ tis openbaer dat de ondersaet/ om ^*Burgherlick te doen/ hem byden Senaet soude moeten voughen.

Neemt ander voorbeelt ande binnelantsche twist tusschen den Staetvorst Nero/ ende sijn mederegierders de Staten of Senaet van Roome/ alwaer den handel soo verre quam/ dat de Senaet Nero voor viant verclaerde/ ende hem veroirdeelde/ soo hy ghecreghen† wierde/ totter doot toe ghegheesselt te worden: Nu also de regieringhe onder dese twee gherocht† was/ het betaemde de ondersaten/ die ghenoodicht waren een syde te kiesen/ de sake van deen en dander te overwegen/ welcke was/ dat Nero buyten sijn palen tredende/ den Senaet sijn mederegierders verdructe/ alles doende na sijn quaet ghevallen/ sonder op wetten te schaffen† die dander als rechte voorstaenders beschermden; Daerom de ondersaten die haer byden Senaet vouchden/ ende teghen Nero stelden/ worden vande ervaren Burgherlicke/ gheacht de rechte sijde ghecoren te hebben.

* Argumenta

* Politicè