Logo DBNL
Het burgherlick leven (1939)

Het burgherlick leven

(1939)–Simon Stevin–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

4de hooftstick: Hoemen hem in de regieringhe burgherlick dragen sal.

De gheleerde ervaren *Burgherlicke houden daervoor/ dat een die hem tot de regieringhe begheeft /of laet ghebruycken/ behoort/ om hem Burgherlick te connen draghen/ voor al te weten/ ende gheduerelick te ghedencken/ dat de ghemeente bestaet/ uyt menschen soo wel regierende/ als gheregierde/ van verscheyden sinnen ende gheneghent-

heden/ deen contrarie dander/ welcke altsamen te behaghen/ ende alles van passe te doen/ onmueghelick is. Want int Stuck vande Religie/ tghene den eenen voor heylichdom eert/ ende als Godt vreest/ daer dryft den anderen syn schimpelickste spot mede. In *Steedtsche saken/ deen verstaet tot oorloghe/ dander tot paeys/ die acht noodich schattinghen ende ghemeene oncosten te doen/ dese isser teghen: Inder voughen dat met wien het de regierder houdt/ hy behaelt den ondanck ende haet van een groote menichte; Ja niet teghenstaende hy Godvreesende/ ghetrou/ ende rechtveerdich waer/ sullen hem nochtans schelden voor een Godslasteraar/ lantverrader/ ende dief der ghemeene middelen/ welcke onghevallen teene mael ontvliedelick sijnde/ soo moet hyse van te vooren verwachten/ op datse soo dickwils sy commen/ hem inde bedieninghe sijns ampts niet en beroeren/ noch sijn tijt en doen verliesen met kijven/ kermen/ ende hem te beclaghen over de onbillicheyt des ghemeene volcx/ maer dat hy in die plaetse/ wetende sulcx sijns staets *onscheydelicke anclevinghe te wesen/ met een gheruste gheest overdencken mach alle onghevallen te voorcommen/ ende sijn ampt/ so veel hem mueghelick is/ recht te bedienen. Dits int gemeen gheseyt; maer om van dies besonderlicker te spreken/ so is te weten/ dat de regierders sijn Vorsten/ of Staten/ of leden van dien. De Vorsten regieren met Staten/ als inde Staetvorstheyt; ofte alleen/ als in de *Eenichvorstheyt; ende gheraken daer toe/ of deur verkiesinghe met voorgaende verdrach/ of deur erfachticheyt / of deur ghewelt. Nu om van deerste soorte eerst te segghen/ yemant tot Staetvorst ghecoren sijnde/ sal/

eer hy hem laet bevestigen/ goede kennis vereyschen vanden teghenwoordighen staet des landts/ ende int verdrach gheen ander punten toelaten/ dan die hy niet alleen metten monde/ maer oock van gantscher herten voor† hem neemt te onderhouden. Ja liever den staet der regieringhe te laten/ dan int minste daer teghen dencken te doen/ want hoewel gheveinstheyt somtijts haer plaets heeft/ doch isse in desen ghevalle gantsch onnut/ ende niet alleen openbaer onburgherlick/ maer oock onbequame middel/ om te gheraken tottet ghene daer hy na tracht; te weten/ tot vermeerderinghe sijns goets ende ghebiets. De reden is deze: Al can hy de ghemeente deur bedrieghelick ghelaet/ een ander vermoeden van hem doen hebben/ dan sijn inwendighe meyninghe is/ doch soo sijn der onder de Staten altijt eenighe/ welcke met hem daghelicx verkeerende/ ende lettende op al sijn woorden ende wercken / sien terstont sijn innerlick ghemoet/ twelck sy bekennende/ ende merckende dattet strect tot eyghenbaete/ ende vermeerderinghe sijns *bepaelden/ machts/ twelck sonder verminderinge vande hare niet gheschien en can/ het isser mede ghedaen; sy en ontsegghen hem niet alleenelick sijn begheerten/ maer verhinderen sijn voornemen waer sy connen/ vermaken hem na hun uyterste vermeughen /by dander regierders/ ende voor de gantsche ghemeente/ inder voughen dat alle sijn anslagen daer na onoirdentlick toegaen / crijght hy yet met list ofte ghewelt/ hy besittet onversekert met vreese ende onruste. Maer een die ter contrarie met een onbeweghelick voornemen/ altijdt tracht in sijn *palen te blijven/ die niet kintschelick latende vercorten/ noch met ghewelt willende ver-

breeden/ achtende† sonder sulcx gheen rechte ghemeene welvaert te connen beneersticht worden/ daer vinden hun de Staten an een versekert Vorst gherocht† te wesen / sy vermeerderen dickwils sijn macht ende ghebiedt/ uyt haer eygen wille/ betrouwen ende gheven hem sonder sijn versouck/ sonder sijn moeyte/ tghene ander deur begheerten/ ende grooten arbeyt niet crijghen en connen; ghelijckmen dat deur veel oude voorbeelden mochte bewysen/ ten waer de nieuwe ende heel versche/ self in dese landen/ sulx ghenouch betuycht hadden. Het gaet hier mede ghelijck met onse schaduwe/ welcke haer navolgende lichamen ontvliet/ ende haer ontvliedende navolght. Maer om dat der Vorsten schadelicke pluymstrijckers dese sake anders verstaen/ soo laet ons mercken wat hemlien tot haer oorblaserie ghemeenelick beweeght. Sy sien des Vorsts groote staet/ sijn groot naghevolgh/ ende de uyterlicke eere diemen hem andoet: maer weder ter contrarie/ dat hy onderdanich moet sijn het besluyt sijnder Staten/ twelck somtijts persoonen sijn van cleender *ghedaente/ als cooplieden/ ambachtslieden/ of sulcke alsser deur de Fortuyne tot regierders des landts gherocht sijn: Dit verleken† by het ander/ dunct hun te gantsch onbillich te sijn / dit en connen sy niet lijden/ ende even al oft sy niet en wisten/ sulx de eygenschap van Staetvorstheyts form te wesen/ ende al oft hun onbekent waer/ dattet onderhout sijns staets vande ghemeente quame/ segghen tot hem: U Ghenade laet haer selven te groote cleenicheyt andoen/ wat is sy anders dan een dienaer van dese slechte lieden? 'tghene deur *versoeckbrieven an U Ghenade self dickwils begheert wort/ daer laet ghy

hemlieden op raetslaghen/ besluyten/ ende handelen/ na hun ghelieven: Soo sy tot U Ghenade segghen reyst hier/ trect dàer/ doet dit/ laet dàt/ sy ghevoucht er haer toe als hemlieden† knecht. Seker, ick waer liever een slecht vry edelman/ met bevel over mijn page/ dan een Vorst/ in sulck schijnsel van vrijheyt / eyghentlicker slavernie sijnde; Cyrus/ Alexander/ Cesar/ ende haers ghelijcke/ hebbent al anders ghedaen/ niet sonder groot lof/ voorspoet/ ende welvaren:/ sulcke soude u Ghenade navolghen.

Siet doch hoe dese menschen sich selfs behagen/ in haer onburgherlick misverstant/ ende dat beclaghelicker is/ hoe de Vorsten daar deur dickwils verleyt worden/ niet alleen tot haren grooten achterdeele† maer oock tot onrust ende ellende der gantsche ghemeente. Met sulcke redenen segtmen den Hertoch van Alenson/ deur sijn quaden raet beweecht gheweest te sijne/ tot de onburgherlicke overvallinghe der Stat van Antwerpen: Sghelijcx den Graef van Leycester/ tot de overtredinghe sijnder *palen in Hollandt; maer wat vervolgh daer uyt deen en dander wedervoer/ is voor yder openbaer ghenouch/ ende al haddet ter contrarie tot haren grooten voordeele beter gheluckt (*twelck by ghevalle soude sijn/ het ander is deur sich selfs) soo ist openbaer† onburgherlick ende oneerlick† te wesen. Maer wat soude een ervaren Vorst an sulcke oorblasers meughen antwoorden? Dit: Ghy verheughdet u met my/ doen ick eerst gherochte† an dese staet/ welcke ghy nu slavernie noemt/ ghy hebt u dan verblijt in mijn ongheval Ten anderen/ de form der regeeringhe deses landts/ ende de puncten by ons onderteyckent ende besworen/ sijn u bekent of

+ onbekent: Soo sy u bekent sijn/ ghy sondicht teghen God ende de menschen / willende ende radende dat ick de selve overtrede teghen recht/ reden/ ende trouwe: Maer sijnse u onbekent/ soo ist van u dwase vermetentheyt/ een Vorst te raden in dinghen die ghy niet en verstaet. Met dese ende derghelijcke redenen der pluymstrijckers bescheydende/ ende beschamende/ en sal hij sich self niet alleen ontlasten ende bevrijden van haer verdrietige vleyinghen/ maer oock een goede wech bereyden/ om te gheraken ter faem ende *daet/ die een ghecoren Staetvorst betaemt.

Tghene tot hier toe gheseyt is van den gecoren Staetvorst/ sal hem oock alsoo verstaen vanden erf-, achtigen†. Want ghelijck hem díe moet ghevoughen na de besworen punten des verdrachs uyt verkíesinghe commende/ also dése na de besworen punten uyt sijn érfachtigheyt spruytende.

Angaende regieringhen deur gheweldt vercreghen/ alsoo sy gheraken tot eenighe form der *afcomsten daer hier af ghehandelt wort/ wy verstaen de reghelen derselve voor soodanighe te verstrecken.

Nu om vanden *Eenichvorst te segghen/ soo is te weten/ dat hoewel uytbrekende gramschap/ voor yeghelick een seer schadelick ghebreck is/ doch isse inden Eenichvorst alderschadelicxt/ overmidts des gramschaps *daden/ uyt desen lichtelicker volghen connen dan uyt die; de oirsake is/ dat al dander yemant vreesen/ als den Staetvorst sijn Staten/ ende elck der Staten tgheheel lichaem/ twelck hemlieden belet/ de daden haerder gramschap int werck te durven stellen; maer sulcke verhinderinghe inden Eenichvorst niet wesende/ om dat hy boven àl is/ daerbeneven

also† de gramschap te recht *bepaelt wort een ‘corte te uytsinnicheyt’/ soo volgender uytsinnigens† ende dulleliens† wercken uyt/ welcke somwylen op een uyre tijts soo schrickelick sijn/ datmen met al de weldaden sijns levens die niet boeten en can /maer inder eewicheyt voor een wreet tyrant vermaert blijft: Daerom moet hy met een besloten voornemen/ deur sijn eyghen cracht en deucht/ sijn gramschap bedwinghen/ andersins tis onmueghelick/ ja oock de vroomste (om de onredelicheyt veler menschen daer hy gheduerlick mede handelen moet/ als vooren geseyt is) hem in soodanighen staet altyt *Burgherlick te connen draghen: Twelck Keyser Augustus deur de ervaringhe wel gheweten heeft/ want alsoo Athenodorus oirlof nemende van hem scheyden soude/ hy begheerde van Athenodoro een ghedenckenis; welcke hem dese spreucke schanck: Als ghy u gramschap ghevoelt te rijsen/ verhaelt inwendich al de letteren van het A/ B/ C/ eer ghy antwoort ofte yet doet/ twelck Augustus soo wel beviel/ ende in sulcken danck naem/ dat hy Athenodorum noch een jaer by hem dede blyven: Siet/ hy kende sijn eyghen ghebreck/ ende de onghevallen die hem deur onbedwonghen gramschap gebeurt waren: Twelck yder Eenichvorst tot voorbeelt soude meughen dienen/ om hem te connen wachten voor de *Eenichvorstheyts quade eyghenschap/ te weten wreede tyrannie/ welcke niet alleen onburgherlick en is / ende tot verdriet der ghemeente strect/ maer hem selven een drouvich ellendich leven doet leyden/ deur dien dat de ghene die van veelen gevreest wort/ moeter oock veel vreesen. Voort alsoo de wetten om de ghemeente sijn /vande welcke

hy een lidtmaet is/ soo sal hy (ja al waer hy schoon boven de wetten) die onderdanich wesen ghelijck de geringste: Want hoe souden de ondersaten de wetten recht onderhouden/ als den beschermer ende voorganger die self overtreet? Angaende de saken der regieringhe die onder gheen wetten en staen/ dat hy daer in beneerstighe des landts welvaert/ ghedenckende / ende als voor eeuwighe wet houdende / dat de ghemeente niet om sijnent wille/ maer dat hy om de ghemeentens wille is. Voort soo hy beneven sijn staet van Eenichvorstheyt; noch eenighe ander formen van regieringhe onder hem hadde ghelijck soodanighe Vorsten ghemeenelick ghebeurt/ als van eenighe plaetsen beschermheer/ ofte Staetvorst te wesen/ daer sal hy regieren als Beschermheer/ als Staetvorst/ ende alleenelick als *Eenichvorst/ ter plaetse daer hy wettelick Eenichvorst is; want hoewel dickwils ter contrarie ghebeurt/ soo gheschiedet meer deur onburgherlicke ghewelt/ dan met reden/ wantet even so veel is/ als oft yemant / om dat hy eenighe slaven heeft/ alle vrye menschen voor slaven wilde houden.

Aangaende Staten of leden van dien/ als regierders van steden ofte plaetsen/ tis een ghemeen ghebreck/ dat sommige welwetens ongherechticht sijnde/ de vryheden van hun naburen onredelick verdrucken/ twelck alst slechts gheschiet tot vermeerderinghe des ghebiets ende machts/ der stede ofte plaetse diese dienen ofte regieren/ sy achtent al voor eerlick/ voor Burgherlick/ haer eedt wel ghequeten te sijne/ ende cloucke bedienders haers ampts te wesen: maer de sake wel inghesien/ het isser anders mede ghestelt/ want ghelijck een voocht/ die sijn weesen rijck maeckt

met geroofde goeden/ de selve weesen niet voor en staet/ noch sijn eedt te recht en betracht/ maer heel ter contrarie doet / overmidts hy hemlieden bereyt een quade oneerlicke náme/ als te wesen besitters van gheroofde goeden/ ten anderen víanden / welcke haer slach wachten/ om ghewelt met ghewelt/ of bedroch met bedroch te verghelden: Alsoo oock sulcke regierders/ sy vergaderen haer steden schandelicke hoocheyt /ende viandelicke nabueren/ diese verhinderen daerse connen/ ja dickwils tot onderganck brenghen. Inder voughen dat soodanighe (ick spreke vande ghene die welwetens ongherechticht sijn) haer eedt niet en quiten noch haer steden voor en staen/ maer sijn onburgherlicke meyneedighe verdervers van dien / ende dickwils schadelicke oirsaken/ van meerder onghevallen die daer uyt spruyten/ ende deur de gantsche ghemeente strecken. Tselve is oock soo te verstaen met de regierders/ die hun stat bevrijden van op te brenghen haer behoorlick deel der ghemeene middelen/ daer sy nochtans na hun eyghen ghevoelen in ghehouden sijn/ alles afsettende met woorden sonder reden; denckende het mach mettet gheheel gaen hoe het wil/ ick sal mijn besonder stadt dit prouffijt doen: maer sulcx is quade *bepalinghe des prouffijts/ teghen de leere ende sin der oude *Wysen/ die het vant Eerlik onscheydelick stelden.


Vorige Volgende