Op weg naar W(E)TEN

Een nieuw wetenschappelijk woordenboek van het twintigste- en eenentwintigste-eeuwse Nederlands

6. Peroratie en dankbetuigingen

Met anderen weet ik dat woordenboeken geen gevoel van nationale identiteit en trots oproepen. Dat doet in Nederland alleen koninginnedag en deed in België alleen Eddie Merckx. Wanneer ik dan toch met een knipoog naar Jan Jacob Slauerhoff zeg: ‘Alleen in mijn moedertaal kan ik wonen’, dan wil

[p. 40]

ik daarmee een gevoelen tot uitdrukking brengen, waarvan ik weet dat u het allemaal herkent. In mijn moedertaal voel ik mij het meest op mijn gemak; in mijn moedertaal kan ik liefhebben, lachen, janken, juichen, denken, spotten en vloeken. Alleen in mijn moedertaal kan ik spontaan mijzelf zijn. Mijn moedertaal is mijn ‘genenpaspoort’.

Het Nederlands wordt nog op grote schaal door kinderen als eerste taal geleerd en het ziet er voorshands niet naar uit dat dit zal veranderen. Het Nederlands is de taal van ruim 20 miljoen sprekers. Het Nederlands is de officiële taal van Nederland, Vlaanderen, Suriname en de Nederlandse Antillen, het Nederlands wordt op grote schaal op verschillende niveaus onderwezen en dagelijks door de media als voertaal gebruikt. Er is een Nederlandse schrijftaal met een omvangrijke, levende letterkunde. Het Nederlands is bovendien productief en creatief. Die eigenschappen maken het mogelijk dat onze taal maatschappelijke veranderingen kan volgen en aan nieuwe communicatieve behoeften kan voldoen. Het Nederlands kan door genoemde eigenschappen veranderen (Uhlenbeck 1993: 29-30). Die veranderingen moeten altijd in woordenboeken beschreven worden. Want, mijn lexicografische credo blijft: het koloriet van de Nederlandse woordenschat is zo prikkelend, luisterrijk en adembenemend en toont zoveel levenskracht dat het loont blijvend te investeren in de beschrijving van onze eeuwenoude en zich steeds vernieuwende woordenschat (Van Sterkenburg 1993:9).

Aan het einde van mijn rede gekomen wil ik mijn dank uitspreken aan het College van Bestuur dat mij tot hoogleraar heeft willen benoemen. Het in mij uitgesproken vertrouwen hoop ik door mijn wijze van taakvervulling niet te beschamen.

[p. 41]

Leden van het Bestuur van de Stichting Instituut voor Nederlandse Lexicologie,

Sedert 1977 mag ik als directeur en sedert 1978 ook als secretaris-niet-lid van het bestuur met u samenwerken aan het realiseren van twee zeer uitdagende opdrachten. Allereerst is er het voltooien van het Woordenboek der Nederlandsche Taal, een lexicografisch symbool zo imposant als een Egyptische piramide. Maar er is meer. Ik voel mij bevoorrecht dat wij samen, en met succes, voor de continuïteit van het Instituut op de bres hebben gestaan. Wij hangen weliswaar aan een Nederlands-Vlaams subsidieinfuus, maar onze medewerkers hebben een lexicologische toekomst ook in de 21ste eeuw. Vooral door de ruimte die u mij geeft en gegeven hebt om de doelstellingen van onze Stichting te realiseren, zal ik uw gezelschap woordenschatplichtig blijven.

Dames en heren leden van het Algemeen Bestuur van de Stichting Leids Universiteits-Fonds,

Aan het begin van de jaren tachtig hebt u zich ingezet om bij de Kroon de bevoegdheidsverklaring te verwerven voor de stichting van de leerstoel lexicologie. In 1985 hebt u mij benoemd tot bijzonder hoogleraar om onderwijs in dit vak te verzorgen binnen de Faculteit der Letteren. Dat heeft geresulteerd in negen proefschriften, maar niet alleen daarin. De ontwikkeling van het vak in Leiden was bovendien van dien aard dat u met voldoening kon vaststellen hoe iets bijzonders tot gewoon kan worden. Uw vertrouwen was zeer stimulerend.

Mevrouw, mijne heren leden van het Curatorium van de leerstoel,

Op het moment dat ik mijn benoemingsbrief tot gewoon hoogleraar kreeg, viel er bij u een soort dankbrief voor bewezen diensten op de deurmat. Hoewel het Curatorium nu dus niet meer bestaat, toch een speciaal woord

[p. 42]

van dank aan jullie adres. Marjolijn, Cor en Oscar, jullie waren meer dan betrokken bij mijn werk. De bijeenkomsten rondom het jaarverslag waren een feest, de maaltijden exquis en de humor relativerend. Maar vooral was er het oog voor de lexicologische proporties.

Waarde Weijnen,

De Atlas Linguarum Europae, beste Toon, verhinderde je in 1986 op deze plaats aanwezig te zijn. Ik heb toen je rol als stimulerend leermeester getekend. Ik zal dat vandaag niet herhalen, maar spreken over wat daarna kwam. Twee kloeke delen van jouw hand hebben wij voorbereid voor de reeks Aan het Woord. Je Vergelijkende klankleer van de Nederlandse dialecten en De ziektenamen in de Nederlandse Dialecten hebben onze vriendschap, en ik gedenk hier ook met piëteit de hartelijkheid van je vrouw Maria, alleen maar geïntensiveerd. Vol overtuiging kies ik hier dan ook voor dezelfde woorden die jij voor jouw leermeester Van Ginneken hebt gekozen. Toon, ik zou geen andere leermeester gehad willen hebben (Weijnen 1995).

Dames en heren van de Faculteit der Letteren,

Het Studieprogramma Lexicologie heeft ervoor gezorgd, dat ik mij de afgelopen elf jaar te midden van u in mijn element voelde.

Uw liberale en afstandelijke betrokkenheid heb ik als weldadig ervaren.

Dames en heren leden van de Vakgroep Nederlands,

Nooit heb ik mij in uw gezelschap als de rara avis gevoeld die een bijzonder hoogleraar krachtens zijn bescheiden opdracht misschien zou kunnen zijn.

U hebt mij alle ruimte gelaten om te ontsnappen aan vergaderingen en laat daarnaast niet na mij te betrekken bij zaken die goed zijn voor de Leidse Neerlandistiek. U moogt ook na de administratieve ombouw van mijn functie op mijn zelfde loyaliteit jegens de vakgroep blijven rekenen.

[p. 43]

Dames en heren medewerkers van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie,

Jarenlang is de historische lexicografie binnen ons Instituut gekoesterd. Terecht, want eens te meer bleek door het besluit van het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie dat het verleden de sleutel was naar de toekomst. Wij mogen vanaf 1999 de fundamenten gaan leggen voor de lexicologie van de 21ste eeuw. Met deze rede heb ik iets willen laten zien van de lexicologische vergezichten die ik aan de horizon zie. Dat zijn beperkte inzichten. Samen met jullie hoop ik die beperkingen te overstijgen, zoals ik ook hoop met jullie de woordenschat die permanent in beweging is, te blijven dienen. Laat ons Instituut ook na 1999 wetenschappelijke producten maken van een indrukwekkende statuur.

Dames en heren studenten,

De Nederlandse lexicologie heeft internationaal veel crediet. Jullie zijn het wisselgeld dat in de toekomst de hardheid van dat crediet zal bepalen. Ik voel mij bevoorrecht in jullie te mogen investeren en ik verzeker een ieder dat aan het einde van de academische rit zal blijken dat de koersen van dit drogerende vak altijd minstens één fractie boven de Leidse kwaliteitsindex liggen.

Ik heb gezegd.

* Met dank aan Truus Kruyt, Ed Landman en Fons Moerdijk die een eerdere versie van deze tekst van kritisch commentaar voorzagen.