Monumenten in Nederland. Flevoland

Met terugblik & registers van de complete serie

Almere-Stad
(gemeente Almere)

Stadskern in Zuidelijk Flevoland, gesticht in 1978 als tweede stedelijke kern van de suburbane stad Almere. De naam Almere is afgeleid van de kroniek van Bonifatius uit 775, waarin wordt meegedeeld dat de bisschop van Utrecht naar Westergo reisde via het Almere, de voorloper van de Zuiderzee. Al in 1958 werd het westelijk deel van Zuidelijk Flevoland aangewezen als overloopgebied van de Randstad. In een eerste plan van J. Vink uit 1965 sprak men nog over IJmeerstad. In 1969 ging men niet meer uit van één enkele stad, maar van een stedelijk gebied met meerdere kernen. Het te ontwikkelen gebied werd in acht delen gesplitst; later werden dit vijf kernen. Begonnen werd met gebied D, het latere Almere-Haven.

De planning van de tweede en belangrijkste kern Almere-Stad begon in 1975. Het structuurplan kwam in 1977 gereed. De eerste paal werd in 1978 geslagen en in 1980 konden de eerste woningen worden betrokken. In 1980 begon ook de aanleg van de spoorlijn Amsterdam-Lelystad (gereed 1987). Een winkelcentrum verrees in 1981 en de officiële opening van het stadscentrum volgde in 1989. De stedelijk functies, waaronder het stadhuis en het theater ‘De Metropole’ (Kazuyo Sejima in samenwerking met O. Greiner en M. van Goor) zijn geconcentreerd in een strook tussen het station en het Weerwater. Onderling en met het centrum door vrije busbanen verbonden ontstonden straalsgewijs enkele woonwijken, zoals de Stedenwijk, de Kruidenwijk en de Waterwijk. Aan de rand daarvan kwamen op basis van prijsvragen twee wijken met opmerkelijke (tijdelijke) woningen tot stand: ‘De Fantasie’ (1982) en ‘De Realiteit’ (1985). Deze traditie werd voortgezet met woningbouwexperimenten in de Muziekwijk (1990) en de Filmwijk (1992). Almere-Buiten (gepland als Almere-Noord) werd de derde stedelijk kern en deze zal nog worden gevolgd door Almere-Poort bij de Hollandse brug en Almere-Pampus aan de noordwestzijde.

Kerken. Het in 1983 naar ontwerp van H.J. Knoop en P. Nieuwveld gebouwde kerkcentrum De Zuiderpoort ('s-Hertogenboschplein 2) bestaat uit een diagonaal ingerichte kerkzaal, een stalen klokkentoren en een open voorhof. Het centrum biedt onderdak aan de Chr. Geref. en Ned. Geref. gemeenten. Het kerkcentrum De Lichtboog (Klokkeluiderstraat 10) heeft een diagonaal ingerichte kerkzaal met aanschakelbare zijzalen, alsmede een centrale hal en een tweelaags gedeelte met bijruimten en

Almere-Stad, Stadhuis

vergaderzalen. Deze in 1984 naar ontwerp van G. van Veen opgetrokken kerk wordt gezamenlijk gebruikt door de R.K. St.-Martinusparochie en de Herv. en Geref. gemeenten. Het Van Vulpenorgel dateert van 1985. In 2000 zijn nog twee moderne kerken gereedgekomen: de kerk van het Apost. Genootschap (Simon van Collemstraat 3) en de kerk van het Leger des Heils (Pianoweg 117).

Het stadhuis (Stadhuisplein 1) werd in 1982-'86 gebouwd naar ontwerp van C.G. Dam met medewerking van R. Houben en R. Eygenbrood. Het wordt gevormd door twee haaks op elkaar staande kantoorvleugels van vijf bouwlagen die een vierkante parkeergarage omsluiten. Het hoekpunt wordt gedomineerd door de ronde raadzaal, die tevens de onderliggende hoofdentree markeert.

Het politiebureau (Baljuwstraat 2) is een H-vormig gebouw bekleed met glas, beton, aluminium en rode ceder, ontworpen in 1991-'95 naar plannen van B. Loerakker.

Scholen. H. Hertzberger ontwierp de in 1990-'92 gebouwde basisschool De Polygoon (Hollywoodlaan 109). De zestien klaslokalen zijn gegroepeerd aan weerszijden van een breed langwerpig

[p. 48]

open middengebied met een ‘leerstraat’ en diverse voorzieningen onder een hoog gebogen dak. De door Hertzberger in 1995 ontworpen basisschool De Bombardon (Simon van Collemstraat 7) is een nadere uitwerking van dit principe. Het Helen Parkhurst College (Bongerdstraat 1) is een middelbare school verdeeld in vier lesunits met uitkragende delen op kolommen, gebouwd in 1998 naar ontwerp van J. Nieskens.

Het gezondheidscentrum (Greta Garboplantsoen 1) werd in 1992 ontworpen door A.E. en H. van Eyck. Opvallend zijn de kanteelachtige periscopen die voor lichttoetreding van boven moeten zorgen.

Het podium (Grote Markt ong.) is een op een rijdende portaalkraan lijkend verrijdbaar toneel, voorzien van een dakconstructie met uitgezaagde sterren, ontworpen in 1999 door M. van Gessel en J. van Eyck.

De Paviljoens (Odeonstraat 3) zijn drie geschakelde zilverkleurige gebouwen uit 1994, oorspronkelijk ontworpen door H. Daem en P. Robbrecht voor de Documenta te Kassel in 1992. Ze bieden onderdak aan het Almeers Centrum Hedendaagse Kunst met wisselende tentoonstellingen op het gebied van hedendaagse kunst, design en architectuur.

Woonhuizen. In de aanzienlijke woningbouwproductie van Almere-Stad springen er vier projecten uit. Bij twee daarvan gaat het om vrijstaande gebouwen met een in principe tijdelijk karakter. Bij de beide andere projecten is voor

Almere-Stad, Woonhuis De Realiteit 8

een steeds striktere stedenbouwkundige inbedding gekozen, waarbinnen telkens bij elk bouwblok naar de grenzen van nieuwe woonvormen gezocht kon worden.

Onder het motto ‘ongewoon wonen’ schreef de stichting ‘De Fantasie’ in 1982 een prijsvraag uit voor vrijstaande experimentele en tijdelijke woonhuizen die niet aan welstandeisen of wettelijke voorschriften hoefden te voldoen. Het resultaat was de wijk De Fantasie met opvallende woningen als het door J. Benthem ontworpen eigen woonhuis ‘Hardglas’ (nr. 10) met dragende glazen gevels. Alleen ‘Psyche’ (nr. 9) van R.H. van Zuuk verrees wat later (1993). De andere gebouwen - niet alleen van professionele architecten - ontstonden in de periode 1982-'86: ‘In Vitro’ (nr. 8; T. van Halewijn), ‘Twee+Plus’ (nr. 7; G. Bakker & E. van Leersum), ‘Conform’ (nr. 6; R.J. de Kloe, W. Heijligers, F. van Hoeken & W. van Rijn), ‘Onder de 16’ (Nr. 5; D. Kinkel), ‘Koepel-paneelhuis’ (nr. 3-4; J.G.C. Abbo), ‘A82’ (nr. 2; P. Loerakker & D. Bruijne) en ‘Nehohi no tana’ (nr. 1; J. van Staaden).

Dezelfde stichting schreef in 1985 een tweede prijsvraag uit, met als resultaat zeventien genomineerden die in 1985-'91 in de wijk De Realiteit hun bouwsels konden verwezenlijken. Opvallend zijn de uit zeven verticaal geplaatste zeecontainers bestaande woning ‘Campus’ (nr. 8; H. Slawik) en het in aluminium, staal en glas uitgevoerde eigen woonhuis ‘Polderblik’ van T. Koolhaas (nr. 7). Op houten palen ter hoogte van de oorspronkelijke zeespiegel gebouwd is ‘Boven de Zeespiegel’ (nr. 13; J. Wagenaar & H. Weijsenfeld). De andere inzendingen zijn: ‘Er vliegt een vogel onder ons huis’ (nr. 11; D. Bruijne & G. Koppelman), ‘Ibis’ (nr. 9; M. Koolen), ‘Golfhuis’ (nr. 10; J.G.C. Abbo), ‘De Steigerhut’ (nr. 12; M. Janga), ‘Amfibie’ (nr. 14; D. Holvast & F. van Woerden), ‘P.S.’ (nr. 16; H. & R. van Well), ‘Zeiltoren’ (nr. 18; T. Gerritsen), ‘De naam van het huis’ (nr. 27; H. Hammink), ‘Markies’ (nr. 25; E.F. Böhtlingk), ‘Cargo’ (nr. 23; M. van der Dalen & P. Claassens), ‘Macabine’ (nr. 21; M. van Roosmalen & M. van Gessel), ‘Diogenes II’ (nr. 19; M. Meijs), ‘Meerzicht’ (nr. 17; B.J. van den Brink) en ‘Cirkel’ (nr. 15; R.J. Wijntjes). De Muziekwijk ontstond in 1988-'90 als buitenexpositie van de ‘Bouw-RAII’. Vele landelijk bekende architecten werkten er aan mee, waaronder T. Koolhaas (Wessel Ilckenstraat 1-19), met huizen voorzien van aluminium gevels en dakopbouw. H. Hertzberger ontwierp vier diabolo-vormige blokken van telkens vier woonhuizen (Wessel Ilckenstraat 2-32). Een betonnen boog domineert het door INBO aan een semi-openbaar woonplein ontworpen woningblok ‘Domusica’ (Duke Ellingtonstraat 14-24).

De Filmwijk was het vervolg op de Muziekwijk en verrees in 1990-'92 als buitenexpositie van de ‘Bouw-RAII’. Als supervisor ontwierp F. Riem een waaiervormige woonwijk met radiale straten, waaraan woonhuizen zijn gebouwd

Almere-Stad, Woonhuizen Wessel Ilkenstraat 2-32

[p. 49]

naar ontwerpen van onder meer Loof & Van Stigt (James Stewartstraat), Sj. Soeters (‘Modern Acropolisme’; Ingrid Bergmanstraat), F.J. van Dongen van de Architecten Cie (Hollywoodlaan) en Mecanoo (Grace Kellystraat).

Het grand café ‘Anno’ (Grote Markt 21) heeft een betonnen daklijst gedragen door overhellende muurdammen waarachter een terugspringende glasgevel. Het werd in 1984-'97 gebouwd naar ontwerp van J.M.J. Coenen.

Het Mode Centrum Almere (Veluwezoom 1-5) is een inkoopcentrum voor de modevakhandel met zestig showrooms gegroepeerd rondom een vierlaags cirkelvormig atrium en overdekt door een high-tech metalen koepel. Het werd in 2000-'01 gebouwd naar ontwerp van H. Kuiper en F. Dirks.

Kantoren. Het kantorencomplex Lease Plan (Wisselweg 31-33) uit 1984 naar ontwerp van K. Rijnboutt wordt gedomineerd door een rond torenvormig gedeelte. Alnovum voor ICT business & science centrum (P.J. Oudweg 3) is een verzamelgebouw met glasgevel aan de spoorzijde uit 1996-2000 naar ontwerp van J. Benthem en W.M. Crouwel.

De OAT-terminal (Landdrostdreef), ook ‘stofzuiger’ genoemd, is een geautomatiseerd ondergronds afvaltransportsysteem uit 2000-'04 naar ontwerp van F. Alkemade (OMA). Het is bovengronds herkenbaar door een schuin oplopend doosvormig volume.

Stations. Gebouwd in 1983-'87 naar ontwerp van P.A.M. Kilsdonk is het viaductstation Almere Centrum (Stationsplein 26). De forse overkapping in ruimtevakwerk kraagt aan de zijde van het voorplein als een luifel uit. Deze luifel is daar ingeklemd tussen kantoren naar plannen van J. Brouwer. De windschermen langs de perrons zijn verfraaid door B. Treuman en in de voetgangerspassage staat een bronzen zuil van P. Veneman. Het naastgelegen busstation (Busplein) uit 1987 werd door Sj. Soeters vormgegeven. Kilsdonk ontwierp verder in 1987 het station Almere Muziekwijk (Strawinskypad), een viaductstation met vooruitstekende tweezijdige ontsluitingselementen.

De Polderland Garden of Love and Fire (Pampushavenweg ong.), gelegen ten westen van Almere-Stad, is een 1992-'97 naar plannen van D. Libeskind verwezenlijkt landartproject. Het project is opgebouwd uit drie kanalen die steeds symbolisch twee punten in Europa met elkaar verbinden (Almere, Salamanca en Berlijn). De vierde lijn wordt gevormd door een betonnen strip met een sculptuur in de vorm van aluminium platen en de vijfde lijn door een voetgangerspad.