Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Wognum

Dorp, ontstaan in de 11de eeuw als veenontginning. Samen met Wadway, Nibbixwoud en Hauwert kreeg het in 1414 van graaf Willem VI - louter bestuurstechnische - stadsrechten. Er vormde zich een lintbebouwing aan de Raadhuisstraat en de haaks daarop gelegen Kerkstraat, waar in de 19de eeuw ook de katholieke kerk verrees. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp aan weerszijden van de Kerkstraat uitgebreid.

De Herv. kerk (Raadhuisstraat 15), oorspronkelijk gewijd aan St. Hiëronymus, is een eenbeukige kerk met vijfzijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met balustrade en gemetselde achtzijdige spits. In 1063 werd een kapel vermeld. Van het westelijke deel van het schip kunnen de onderste lagen tufsteen stammen van een 12de-eeuwse kerk die in de 15de eeuw werd vernieuwd. Toen verrees ook de forse toren. Daarin hangt een door Pieter Vermaten gegoten klok (1695). Begin 16de eeuw verrees het hogere koor, waarna kort daarop het oostelijke schipgedeelte volgde. Na een verbouwing in 1820-'21 kreeg de kerk in 1850 de huidige gietijzeren vensters. De toren werd hersteld in 1840. Bij een restauratie in 1952 heeft men de 19de-eeuwse kerkbepleistering verwijderd en bij de toren de balustrade en spits vernieuwd.

Het interieur wordt gedekt door houten tongewelven. Het westelijke schipgedeelte is opgedeeld in dienstruimten en heeft een ziende kap. De kerk bevat een midden-17de-eeuwse preekstoel met koperen doopbekkenhouder (1659). Het doophek met koperen doopboog en lessenaar (beide 1775) is uitgevoerd in Lodewijk XV-stijl. Verder herinneren twee memorieborden, waarvan één rijk gesneden, aan de Vrede van Breda (1667). De orgelkast van E. Leichel (1892) bevat een in 1978 geplaatst orgel van Johannes Mitterreither uit 1787, afkomstig uit de R.K. St.-Augustinuskerk te Amsterdam-Buitenveldert.

De pastorie (Raadhuisstraat 12) is een tweelaags middenganghuis uit 1870 in eclectische stijl (wenkbrauwen) met een serre (circa 1905).

De R.K. St.-Hiëronymuskerk (Kerkstraat 81) is een moderne kerk met vrijstaande betonnen klokkentoren, gebouwd in 1969-'70 naar ontwerp van J.H. de Groot ter vervanging van een uit 1857 stammende kerk aan de overzijde van de straat. Naast die kerk werd in 1878 door de Duitse zusters franciscanessen uit Salzkotten het (eveneens verdwenen) Piusgesticht gevestigd. Behouden is het daar in 1894 bij tot stand gekomen Huize St.-Agnes (Kerkstraat 70), dat als pensionaat voor bejaarden en kostschoolkinderen in gebruik bleef tot 1987. Het U-vormige tweelaagse gebouw met neorenaissancedetails is ontworpen door E.J. Margry (gerestaureerd 1990).

Het voorm. raadhuis (Raadhuisstraat 3) is een tweelaags eclectisch pand met middenrisaliet en balkon, gebouwd in 1868 naar ontwerp van A. Commandeur.

Scholen. De voorm. R.K. lagere jongensschool (Kerkstraat 74-76) is een tweeklassige school uit 1888 met naastgelegen onderwijzerswoning (tot 1961 in gebruik). Uit 1927 dateert de openbare lagere school (Raadhuisstraat 14), een tweeklassige middengangschool, die sinds 1975 dient als peuterspeelzaal.

Boerderijen. De gedeeltelijk in hout uitgevoerde stolpboerderij Oude

Wognum, Boerderij Oude Gouw 1, plattegrond

[p. 533]

Wognum, Boerderij Welgelegen

Gouw 1 uit 1626 (jaartalsteen) heeft een kort uitgebouwd vooreind en twee versierde schoorstenen. Gaaf is het kort uitgebouwde vooreind met geschulpte windveren en makelaar van de houten stolpboerderij Oude Gouw 24 (tweede helft 18de eeuw). Ook de stolpboerderij Westeinderweg 23 met kort uitgebouwd vooreind is in opzet 18de-eeuws. Monumentaal van vorm is de stolpboerderij Welgelegen (Kerkstraat 1) met spiegel, uitgebouwde erker en een in de klauwstukken gedateerde klokgevel (1879). De boerderij werd in dat jaar geheel nieuw opgetrokken, waarbij voor de klokgevel 18de-eeuwse elementen zijn hergebruikt. Andere interessante stolpboerderijen zijn Kerkstraat 102 (1880) met gevelsteen uit 1626, de Commandeurshoeve (Kerkstraat 90; circa 1890) met trapgevelvormige dakerker, en Westeinderweg 33 (circa 1860, verbouwd 1902).

Het voorm. station ‘Wognum-Nibbixwoud’ (Spoorstraat 2) werd in 1886 gebouwd voor de Locaalspoorwegmaatschappij ‘Hollands Noorderkwartier’ aan de lijn Hoorn-Medemblik. Het door A.J. Krieger ontworpen langwerpige eenlaagspand heeft een vrijstaand toiletgebouwtje.

De poldermolen aan de Oude Gouw ten zuiden van Wognum is een kleine houten wipmolen uit 1866 (gerestaureerd 1973) voor de bemaling van de Kerkepolder.

Wadway. Dit kleine dorp ten westen van Wognum ontstond in de 13de eeuw. In de 19de eeuw is de weg verder van de

Wadway bij Wognum, Herv. kerk

kerk af komen te liggen. De licht verhoogd gelegen voorm. Herv. kerk (Wadway 18), oorspronkelijk gewijd aan St. Maria Magdalena, is een eenbeukige kerk voorzien van een toren van twee geledingen met laag tentdak. De rond 1450 opgetrokken laat-gotische toren bevat een door Andreas en Thomas Eggairts gegoten klok (1466). Het omstreeks 1500 gebouwde schip heeft aan de noordzijde een poortje waarvan het boogveld is gevuld met een zerk van rode Bremersteen. Het met steunberen uitgevoerde koor kwam begin 16de eeuw tot stand en kreeg begin 17de eeuw een rechte sluiting. De rijk gesneden preekstoel met ionische hoekzuiltjes dateert uit 1656 (achterschot 1683). Boerderijen. Interessante stolpboerderijen zijn Wadway 33 (1877) met eclectische vensterversieringen en een dakerker, Wadway 13 (circa 1890) met een dakerker in chaletstijl en Wadway 9 (circa 1920), waar de dakerker en het onderliggende geveldeel tot erker zijn uitgebouwd.