West-Graftdijk
(gemeente Graft-De Rijp)
Dorp op het Schermereiland, ontstaan in de tweede helft van de 16de eeuw aan de dijk, toen de schorren ten zuiden van het Schermereiand waren ingedijkt en daarmee een dijk tegen de Starnmeer was gelegd. Bij de kerk, gebouwd op een terp nabij een knik in de dijk bij de sluis, vormde zich een kleine dorpskern. Achter de dijk van het Noordhollands Kanaal ligt een kleine haven, waar in 1921 een jachtwerf werd ingericht.
De Herv. kerk (Graftdijkplein 3) is een zaalkerk met vijfzijdige sluiting, steunberen, spitsboogvensters en een houten klokkentorentje. Daarin hangt een door François en Pieter Hemony gegoten klok (1651). De kerk stamt uit 1651, maar werd ingrijpend vernieuwd in 1792. Er volgde herstel in 1855-'56 en in 1902 heeft men de meest westelijke travee met het torentje vernieuwd. Deze in 1992 gerestaureerde kerk bevat een laat-17de-eeuwse preekstoel met doophek en een door Bakker & Timmenga voor de Geref. kerk te Sint Annaparochie gebouwd orgel (1906, overgebracht 1927).
De openbare lagere school ‘Vinkhuysen’ (Kanaaldijk 1-3) werd rond 1930 gebouwd als tweeklassige school met onderwijzerswoning en later uitgebreid.
Woonhuizen. Het herenhuis Zuiderstraat 81 uit 1877 is de voorm Herv. pastorie. Uit die tijd dateren ook het als onderwijzerswoning gebouwde sober-neoclassicistische middenganghuis Graftdijkplein 1 (1878) en het huis Zuiderstraat 33 met kroonlijst en dakkapel met gesneden daklijst. Iets jonger zijn het gepleisterde eenlaagspand Kanaaldijk 85 (circa 1890), gedekt met Oegstgeester pannen, en de brugwachterswoning Kanaaldijk 105 (circa 1900) met eenvoudige neorenaissance-details.
Oost-Graftdijk. Dit dijkdorp ten oosten van West-Graftdijk ontstond in de tweede helft van de 16de eeuw. Ter plaatse van een kerk uit 1647 werd in 1840 de huidige Herv. kerk (Oost-Graftdijk 45) gebouwd als een zaalkerk met steunberen, spitsboogvensters en een gepleisterde façade met kleine houten klokkentoren. Op het kerkhof staat een houten baarhuisje (1874). De rond 1870 gebouwde Doopsgez. vermaning (Oost-Graftdijk 27) is een eenvoudige neoclassicistische zaalkerk met rondboogvensters en gepleisterde voorgevel. Woonhuizen. De vroeg-19de-eeuwse voorm. onderwijzerswoning Oost-Graftdijk 43 kreeg bij een verbouwing in 1885 chaletstijl-elementen. De houten landarbeiderswoning Oost-Graftdijk 42 dateert van 1877. De boerderij Oost-Graftdijk 44 (circa 1900)
Auteursrechtelijk beschermd