Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Vogelenzang
(gemeente Bloemendaal)

Dorp, ontstaan op een strandwal achter de duinen en genoemd naar het verdwenen grafelijke jachthuis ‘Vogelsanc’, dat hier waarschijnlijk in de 13de eeuw door graaf Floris V werd gebouwd. Na de voltooiing van de Leidse Trekvaart (1657) vormde zich enige bebouwing bij de kruising met de Vogelenzangseweg. Ten noorden van die dorpskern verrees rond 1860 een katholieke kerk. In 1880 kreeg Vogelenzang een station, maar dit leidde niet tot de ontwikkeling van villaparken, zoals elders in het duingebied. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp aan de west- en de oostzijde uitgebreid.

De R.K. kerk O.L. Vrouwe ten Hemelopneming (Kerkweg 1) is een kruiskerk voorzien van een driezijdig gesloten koor met sacristie en een toren van twee geledingen met achtzijdige lantaarn en spits. Deze neogotische kerk verrees in 1858-'61 naar ontwerp van Th. Molkenboer. In de toren hangt een door François en Petrus Hemony gegoten klok (1664). De pinakels rond de lantaarn heeft men in 1928 verwijderd. Het kerkinterieur wordt gedekt door gestukadoorde houten kruisgewelven. De wanden zijn versierd met mozaïekwerk van A. Elsner (1859). Uit de bouwtijd

[p. 510]

Vogelenzang, Buitenhuis Vogelenzang

dateren het neogotische hoofdaltaar, het rijke koorgestoelte en de orgeltribune.

Het voorm. gebouw van het Gezelschap der Vrouwen van Nazareth (Zilkerduinweg 375), ook wel ‘De Tiltenberg’ genoemd naar het gelijknamige duin, kwam in 1931 naar ontwerp van J. Stuyt tot stand voor de Graalbeweging, een R.K. vrouwelijke jeugdbeweging (opgericht 1929). Het sobere L-vormige tweelaagse gebouw heeft een hoger opgetrokken, torenvormig, trappenhuis met tentdak. De rond 1952 toegevoegde achtzijdige kapel met vierkante ombouw en aansluitende poortmuur is ontworpen door N. van der Laan en W.A.J. Hansen in de traditionalistische stijl van de Bossche school.

Vogelenzang (Bekslaan 14). Deze in de 17de eeuw gestichte buitenplaats bezit een statig tweelaags huis, dat kort na 1776 werd verbouwd voor Jan van Marselis. De symmetrische voorgevel met licht risalerende middenpartij heeft een omlijste venster- en deurpartij en een eenvoudige klok in Lodewijk XVI-vormen als bekroning. Bij de achtergevel is asymmetrisch een avant-corps van drie traveeën geplaatst. Het interieur bevat diverse authentieke onderdelen, waaronder 18de-eeuwse stucplafonds, een keukeninrichting en een oude kelder.

Met behoud van oudere formele elementen is de vroeg-landschappelijke parkaanleg rond 1785 tot stand gekomen, waarschijnlijk naar plannen van Johan Georg Michael, en begin 19de eeuw vermoedelijk door J.D. Zocher sr. verder

Vogelenzang, Buitenhuis Leyduin

verlandschappelijkt. Rond de moestuin loopt een gedeelte van een 18de-eeuwse tuinmuur. Daartegen staat een 19de-eeuwse druivenkas en verder zijn er een 19de-eeuwse orchideeënkas en een koude bak. Op het terrein staan dienstwoningen uit de late 18de eeuw (Bekslaan 2 en 10), het begin van de 19de eeuw (Bekslaan 12) en omstreeks 1850 (Bekslaan 16-18). Uit 1852 (gedenksteen) stamt het stalgebouw (Bekslaan 16a). In de duinen staat een 18de-eeuws voorm. jachthuis (Vogelenzangseduinweg 5).

Teylingerbosch (Bekslaan 22). Dit wit gepleisterde neoclassicistische huis kwam in 1867 (gedenksteen) tot stand op een rechthoekig omgracht terrein waar voorheen een huis uit circa 1580 stond. Terzijde staat een 17de- of 18de-eeuws, wit gepleisterd, dwars pand met tweebeukige aanbouw (Bekslaan 20), oorspronkelijk in gebruik als paardenstal met koetshuis en nu als woonhuis (stal nog aanwezig). Uit de 18de eeuw stamt de deels gepleisterde dubbele dienstwoning Vogelenzangseduinweg 1-3. Erachter loopt een gedeelte van een 18de-eeuwse tuinmuur met steunberen.

Leyduin (Tweede Leyweg 2). Het voor het eerst in 1596 vermelde huis Leyduin werd begin 19de eeuw afgebroken. Een nieuw huis uit 1874 heeft men in 1921 vervangen door het huidige huis in Nieuw Historiserende stijl naar ontwerp van A. de Maaker. De door L.A. Springer ontworpen landschappelijke tuin bevat als restant van de laat-18de-eeuwse aanleg een kunstmatig opgeworpen heuvel met daarop een neogotische hermitage. Uit 1796 stamt het tweebeukige houten Tweelinghuis of Jufferhuis (Tweede Leyweg 7) en uit 1874 een gepleisterde dienstwoning (Vogelenzangseweg 29-31) en het koetshuis (Vogelenzangseweg 31a).

Vinkenduin (Vogelenzangseweg 39). Dit van Leyduin afgescheiden buiten heeft een naar ontwerp van A. de Maaker in 1924-'25 opgetrokken huis in Nieuw Historiserende stijl. In de door L.A. Springer landschappelijk ontworpen parkaanleg zijn restanten van 18de-eeuwse vinkenbanen behouden. De Maaker ontwierp verder het theehuis of bospaviljoen (Tweede Leyweg 8; 1919-'20), de vrijstaande dienstwoning Vogelenzangseweg 37 (1924-'25) - met inpandige dubbele garage - en een smeedijzeren toegangshek (1926).

Woestduin (bij Manpadslaan 2). Deze 17de-eeuwse buitenplaats werd tussen 1766 en 1784 vergroot en verfraaid in opdracht van David ten Hove. Rond 1800 ontstond naar plannen van J.D. Zocher sr. een landschappelijke aanleg met een heuvel als uitzichtspunt. Het 18de-eeuwse huis is in 1955 gesloopt, na het voltooien van een nieuw huis (Manpadslaan 2) in 1954 met een tuinaanleg van H. Warnau. Behouden is een 18de-eeuws toegangshek. Het oude huis was rond 1900 verbouwd tot hotelcafé-restaurant bij een door L.A. Springer ontworpen paardenrenbaan (in gebruik van 1901 tot 1909). Van de door D.E.L. van den Arend bij de renbaan ontworpen opstallen is slechts de renstal (Manpadslaan 8; 1905) behouden.

Woonhuizen. Het met tuitgevels

[p. 511]

Vogelenzang, Station

uitgevoerde tweebeukige pand Graaf Florislaan 2 stamt waarschijnlijk uit de 18de eeuw. Uit circa 1870 dateert de wit gepleisterde eclectische villa Casa Carmeli (Bekslaan 9) met haar karakteristieke toren met spits. In 1907 heeft men het huis achter uitgebreid naar plannen van J.A.G. van der Steur. De bijbehorende tuinmanswoning (Vogelenzangseweg 53; circa 1870) is uitgevoerd in bijpassende stijl. J.A. van Straaten ontwierp in Nieuw Historiserende stijl de herenhuizen Notten (Bekslaan 42; 1901) en Vrijburg (Bekslaan 40; 1904). Woningbouwvereniging St. Jozef liet in 1921 het woningbouwcomplex Vogelenzangseweg 302-344 bouwen naar plannen van A.J. Prinsenberg. Het met riet gedekte kleine landhuis Inverdan (Vogelenzangsweg 170) is een ontwerp van W.J. Pieterse uit 1938. Uit dezelfde tijd stamt het landhuis De Kievit (Vogelenzangseweg 172).

Boerderijen. Waarschijnlijk gebouwd in 1612, maar deels vernieuwd, is de langhuisboerderij Tweede Doodweg 18 met dwarse aanbouw. De uit 1682 stammende en deels met riet gedekte boerderij Tweede Doodweg 24 met opkamer en aanbouw, hoorde vroeger bij Huis te Vogelenzang. De met riet gedekte 17de-eeuwse boerderij Eynthoven of ‘Eindhoeve’ (Vogelenzangseweg 160) heeft een topgevel met toppilaster en een onderkelderde dwarse aanbouw. De brede langhuisboerderij 's Gravenweg (Vogelenzangseweg 164), met opkamer en afgewolfd rieten zadeldak, werd rond 1690 gebouwd. Van rond 1880 dateert de langhuisboerderij Eerste Leyweg 3, nu uitspanning ‘De Oase’ in het waterleidinggebied ‘De Oranjekom’.

Het woonhuis met bollenschuur Vogelenzangseweg 186a-188 dateert uit circa 1900. Het huis is voorzien van neorenaissance-details, de tweelaagse schuur heeft een mansardedak.

Het voorm. station met dubbele bovenwoning (Leidsevaart 34) werd in 1880-'81 gebouwd aan de lijn Haarlem-Leiden. Het op de villabouw geïnspireerde ontwerp met chaletstijl-elementen is waarschijnlijk van D.A.N. Margadant. Er is een kleine gietijzeren perronoverkapping. In 1914 heeft men de goederenloods aan de zuidzijde uitgebreid. Verder is er een houten loods (1972). Het station dient sinds 1965 als winkel- en kantoorruimte.

Het pompstation ‘Oranjekom I’ (Oranjekom 60) kwam in 1932 in opdracht van de Gemeentelijke Waterleiding van Amsterdam tot stand aan het gelijknamige duinmeer om het verzamelde water naar de voorfilters in het waterleidingstation ‘Leiduin’ (Heemstede) te pompen. Het in gele baksteen uitgevoerde kubistisch-expressionistische gebouw heeft hoge smalle stalen ramen. Langs de buitentrap zijn in graniet druppelvormen aangebracht. In 1929 was reeds het gedeeltelijk wit gepleisterd pompgebouw met vijfzijdige uitbouw onder een schilddak met overstek gebouwd om het water uit de Oude Beek in de Oranjekom te pompen.