Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Venhuizen
(gemeente Drechterland)

Dorp, ontstaan in de 12de eeuw als veenontginning. De verspringende ontginningsas volgde grofweg een onderliggende

[p. 508]

Venhuizen, R.K. St.-Lucaskerk

kreekrug. Daarop vormden zich enkele buurten: aan de noordzijde De Buurt/Westerbuurt, in het midden de bebouwing aan de Burgemeester J. Zijpweg (met Herv. kerk) en aan de zuidkant het Westeinde/de Hemmerbuurt (met raadhuis en R.K. kerk). In 1913-'36 liep langs deze route de tramlijn Hoorn-Bovenkarspel. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp uitgebreid tussen de zuidelijke dorpskernen.

De Herv. kerk (Kerkweg 113), oorspronkelijk gewijd aan St. Emerentia, is een eenbeukige kruiskerk met vijfzijdig gesloten koor en een half-ingebouwde toren van drie geledingen. Het schip kwam kort vóór 1500 tot stand, begin 16de eeuw gevolgd door het laat-gotische koor en dwarsschip. In 1875 werd het schip ingekort en verrees een nieuwe toren naar ontwerp van T.C. van der Sterr. De kerk is gerestaureerd in 1968-'75 en na een verwoestende brand (2003) herbouwd in 2004-'05 (W. Schagen).

Het voorm. R.K. liefdesgesticht (Westeinde 8) werd rond 1910 gebouwd voor de zusters ursulinen en in 1923 met een school uitgebreid.

De R.K. St.-Lucaskerk (Westeinde 6) is een sobere traditionalistische kerk met toren en aanbouw, verwezenlijkt in 1954-'56 naar ontwerp van H.A. van Oerle en J.J. Schrama ter vervanging van een kerk uit 1847.

Venhuizen, Raadhuis Westeinde 3

Raadhuizen. Het voorm. raadhuis Westeinde 3 is een tweelaags pand met een dakkapel geflankeerd door classicistische klauwstukken en schilddragende leeuwen. Het werd in 1662 (cartouche) gebouwd als koggehuis, met binnen een waag en cachot. Er volgden verbouwingen in de 18de eeuw (mogelijk 1764) en de 19de eeuw. Het voorm. raadhuis Kerkweg 68 is een eenlaagspand uit 1868 (gevelsteen), verbouwd rond 1955.

Woonhuizen. Uit circa 1800 dateert het dwarse houten huis Kerkeveld 3 met ingangsomlijsting. Midden-19de-eeuws is het oorspronkelijk dubbele houten huis Westerkerkweg 9. De burgemeesterswoning De Buurt 82 (circa 1885) is een middenganghuis met hoger opgetrokken middengedeelte en zinken dakkapellen.

Boerderijen. De in 1773 gebouwde stolpboerderij De Buurt 1 heeft een asymmetrisch geplaatst houten voorschot, een pronkdeur met snijlicht en een schoorsteen met siermetselwerk. De 19de-eeuwse boerderij Zuiderdijk 14 bestaat uit een hooihuis en een ver uitgebouwd houten woongedeelte. Uit circa 1870 dateren de stolpboerderijen Swanenplaats (De Buurt 11) en De Buurt 62, beide met middenrisaliet en gesneden windveren. De in 1905 gebouwde stolpboerderij Westeinde 11-13 heeft een staartstuk, een spiegel en fraai gesneden windveren.

De overhaal bij Westerbuurt 34 bestaat uit twee aan weerszijden van de weg geplaatste houten windassen met bijbehorend bakstenen straatje en planken glijvloeren die uitkomen in de evenwijdig met de weg lopende sloten. Deze in zijn huidige vorm vroeg-20ste-eeuwse overhaal is gebruikt tot circa 1960.