Velsen, Landhuis Beeckestein (1998)
Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf en is voorzien van galerijen. De oostgalerij toont fragmenten van een beschildering uit 1773. De westgalerij werd in 1769 door Jacob Gaykema gebouwd als zitplaats voor weeskinderen. Uit de Brederodekapel komt de gebeeldhouwde grafzerk voor Willem van Brederode († 1316) en zijn echtgenote Elsbee van Kleef. Op het kerkhof liggen enkele laat-19de-eeuwse graven van Engelsen die hebben meegewerkt aan de aanleg van het Noordzee Kanaal.
Het voorm. wees- en armenhuis (Torenstraat 2), gebouwd in 1767-'69 naar plannen van Jacob Gaykema, is een L-vormig herenhuis met licht vooruitstekende middenpartij en een omlijste ingangspartij. Sinds 1967 dient het gebouw deels als onderdak voor een vrijmetselaarsloge.
Het voorm. raadhuis (Torenstraat 5-7) werd rond 1640 gebouwd als rechthuis en later verschillende keren verbouwd. Uit 1907 dateert de huidige voorgevel in rijke neorenaissance-stijl met vooruitstekende ingangspartij en balkon. Aan de oostzijde heeft men in 1926 een vleugel in dezelfde stijl toegevoegd. Vlakbij staat het voorm. cachot (Middendorpstraat 8), een klein bakstenen gebouwtje uit 1926.
Scholen. De voorm. bewaarschool (Kerkplein 5) is een T-vormig neoclassicistisch pand uit 1860, gebouwd op initiatief van jkr. W. Boreel van Hogelanden en W.H.C. Bohlen. In sobere expressionistische stijl verrees het gymnasium ‘Felisenum’ (Van Hogendorplaan 2) uit circa 1925. Aan deze school met gymnastieklokaal is omstreeks 1955 een tweelaagse vleugel in traditionalistische vormen toegevoegd.
Beeckestein (Rijksweg 136). Dit van oorsprong laat-middeleeuwse huis kreeg in 1522 de huidige naam naar Jan van Beeckesteijn uit Haarlem. Jan Trip jr. - zoon van de Amsterdamse burgemeester Jan Trip - liet het deels onderkelderde tweelaagse huis in 1716-'21 voorzien van een nieuwe voorgevel met beeldhouwwerk van Ignatius van Logteren. Het middenrisaliet heeft een opzetstuk met uurwerk in Lodewijk XIV-stijl en een ingangsomlijsting met ionische pilasters en het alliantiewapen van de families Trip en Van Hoorn. Voor Jacob Jansz Boreel werden verbouwingen uitgevoerd in 1747, 1757 en 1768, waarbij het huis werd vergroot met twee vlak gedekte zijvleugels (voorzijde) en een achtervleugel. Het hoofdgebouw heeft een opengewerkte klokkentoren. In de Tweede Wereldoorlog diende Beeckestein als militair onderkomen en in 1959-'69 is het gerestaureerd en als museum ingericht.
Aan weerszijden van het voorplein staan twee wit geschilderde vroeg-18de-eeuwse bouwhuizen. Achter beide bouwhuizen loopt een 18de-eeuwse slangenmuur. Het padenstelsel van de tuin direct achter het huis en de rechthoekige vijver op de kruising (1719) horen bij een vroeg-18de-eeuwse formele aanleg; de vakken hebben een vroeg-landschappelijke invulling. In het verlengde daarvan ligt een landschappelijke aanleg uit 1765-'72 naar plannen van Johan Georg Michael met assistentie van Johann Heinrich Müntz. De beelden langs de laan in de as van het huis zijn afkomstig van de voormalige buitenplaats Spaarnberg te Santpoort. Achter in de formele tuin ligt een 18de-eeuwse ijskelder (gerestaureerd 1973). Uit 1770 dateert de als tuinsieraad gebouwde tuinmanswoning (P.C. Hooftlaan 93, Driehuis) in de vorm van een neogotische kapel. De rond 1820 gesloopte tuinmuur met toegangshek en twee speelhuisjes heeft men bij de laatste restauratie gereconstrueerd. Het huidige smeedijzeren toegangshek is afkomstig van boerderij Vredeveld in Middenbeemster. In het park staat verder een aantal bunkers uit de Tweede Wereldoorlog.
Waterland (Rijksweg 116). Vanaf 1717 diende een boerenhofstede ter plaatse als buitenverblijf. Onder leiding van Pieter de Swart liet de familie Trip in 1762-'66 het huidige buitenhuis bouwen, een wit gepleisterd blokvormig huis met souterrain, pronkrisaliet en licht vooruitspringende hoekpartijen met geblokte hoeklisenen. Veel interieuronderdelen in Lodewijk XV-stijl zijn behouden, waaronder het rijk gedecoreerde trappenhuis met versieringen die verwijzen naar het buitenleven. De Herenkamer bevat van elders afkomstige behangselschilderingen en drie ‘witjes’ van Jan Augustini. De antichambre is voorzien van grisaillebovendeurstukken en de Zomerkamer heeft behang uit circa 1850.
Van de parkaanleg is een gedeelte eind 18de eeuw tot stand gekomen voor Archibald Hope, naar een ontwerp in vroege landschapsstijl van Johan Georg Michael (1781). Begin 20ste eeuw zijn naar plannen van L.A. Springer wijzigingen uitgevoerd. In het park staan diverse 17de-en 18de-eeuwse tuinbeelden. Aan de westzijde ligt een moestuin met bakstenen tuinmuur (waarschijnlijk 18de-eeuws), waarvan het 19de-eeuwse smeedijzeren toegangshek afkomstig is van een huis aan de Vecht. Verder zijn er nog een ijskelder (1789), een 18de-eeuwse stalwoning met tweebeukig achterhuis (Rijksweg 114; gerestaureerd 1993), een koetshuis (Rijksweg 112; 1904), een tuinmanswoning (Rijksweg 118; 1913) en een portierswoning (Rijksweg 108; 1920).
Huis Velserbeek (Velserbeek 1). Dit van oorsprong 17de-eeuwse buitenhuis werd na 1699 gewijzigd in opdracht van Hendrik Tersmitten en kreeg het huidige aanzicht in 1781 voor bankier Johan Goll van Franckenstein. Het gepleisterde tweelaagse huis met souterrain is toegankelijk via een hardstenen bordestrap. De vooruitspringende rechtervleugel werd begin 19de eeuw aangebouwd.
De vroeg-landschappelijke parkaanleg kwam rond 1780 tot stand, mogelijk naar ontwerp van Johan Georg Michael. Na aankoop door de gemeente in 1924 zijn wijzigingen uitgevoerd naar plannen van L.A. Springer en volgde openstelling voor het publiek. Het park bevat een laat-18de-eeuwse sierkluizenarij, een jeneverhuisje (miniatuur boerenherberg) en een achtzijdige tuinkoepel in de vorm van een Chinese tent. Verder zijn er een 19de-eeuwse oranjerie (nu
Auteursrechtelijk beschermd
