Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Uithoorn

Dorp, ontstaan bij een oversteekplaats in de Amstel en oorspronkelijk behorend tot de heerlijkheid Mijdrecht. Rond 1498 werd Uithoorn een zelfstandig gerecht en in de 17de eeuw groeide het uit tot een marktplaats, onder meer door de ligging aan de Amstel en door inpolderingen in de omgeving (1630-'40). In 1672 werd tegen de Fransen de schans aangelegd. Dit had een lintvormige uitbreiding langs de rivier tot gevolg. Na een brand in 1781 werd het dorpsdeel ‘De Schans’ grotendeels herbouwd. Tot 1915 vond verdere verdichting van de bebouwing plaats. In samenhang met de aanleg van de spoorlijn Aalsmeer-Nieuwersluis (circa 1915) en de Provincialeweg (N201; 1938) groeide het dorp aan de noordzijde enigszins uit. Na de Tweede Wereldoorlog is Uithoorn uitgebreid aan de noordzijde (wijken Thamerdal en Zijdelwaard) en de westzijde (Legmeer).

De (Herv.) Thamerkerk (Amsteldijk Noord 1) is een aan de korte zijden driezijdig gesloten zaalkerk met dorische ingangspartij. In het opengewerkte koepeltorentje (vernieuwd 1974) hangt een door François Hemony gegoten klok (1659). Deze kerk werd in 1935 gebouwd naar ontwerp van L. van Heusden en verving een kerk uit 1662. Het door H. Knipscheer gebouwde orgel (1836) is voorzien van een kast met beelden door C.L.L.W. van IJsendijk en S. Willeumier.

Op het kerkhof bevinden zich de omhekte grafkelder van J. de Jong († 1838) en een stèle voor Dr. J.C.P. Eeftinck († 1906). De voorm. pastorie (Amsteldijk Noord 32) is een neoclassicistisch tweelaags pand uit 1882 met gepleisterde hoekpilasters en middenrisaliet. Naar een ontwerp met expressionistische details van kerkvoogd D. Verwoerd kwam in 1932 de Chr. lagere school ‘De Morgenster’ (De Visserlaan 2-6) tot stand als een drieklassige school annex wijkgebouw met onderwijzers- en kosterswoning.

De R.K. St.-Joannes Onthoofdingkerk (Schans 14) is een driebeukige basilicale kerk met aan de voorzijde twee torens van vijf geledingen met frontalen en vierzijdige spitsen. Deze neoromaanse kerk met roosvensters en rondboogfriezen verrees in 1866-'67 naar ontwerp van H.J. van den Brink ter plaatse van een schuilkerk uit 1782. De torens werden pas in 1884 voltooid. In 1962 heeft men de koorpartij vernieuwd en een portaal aangebouwd naar plannen van J. de Groot. De kerk bevat een Maarschalkerweerd-orgel (1897).

Het parochiehuis (Schans 15) werd in de 19de eeuw gebouwd als woonhuis en in 1874 door het R.K. armenbestuur gekocht om er een school met onderwijzerswoning in te vestigen. In 1920 kwam het in gebruik als parochiehuis en kosterswoning. De pastorie (Schans 16; circa 1920) is een door H. van der Zijden ontworpen villa-achtig pand.

Overige kerken. Een kerkzaal onder hoog zadeldak heeft de Geref. kerk ‘De Schutse’ (De Merodelaan 1; 1964, G.Th. Rietveld, J.F.H. van Dillen en J. van Tricht). De in functionalistische stijl ontworpen R.K. H. Sacramentskerk (Potgieterplein 4; 1965-'66, H.L. Koene) is voorzien van een opengewerkte klokkentoren.

Het voorm. rechthuis annex herberg (Schans 32) is een 17de-eeuws tweelaags pand dat oorspronkelijk diende als schoutenhuis. Nadat het in 1672 als kazerne was gebruikt, volgde herbouw in 1677 en opnieuw na een brand in 1781. Van 1824 tot 1914 zetelde de gemeenteraad op de verdieping (aparte ingang vanaf 1892) van het toenmalige logement en koffiehuis ‘De Vergulde Ster’. Nu is het gebouw geheel als hotel in gebruik.

Het voorm. raadhuis (Dorpsstraat 2), bestaande uit drie bouwdelen met zadeldaken en een ingangspartij met stoep, kwam in 1936 tot stand naar een traditionalistisch ontwerp van M.J. Granpré Molière, P. Verhagen en A.J.Th. Kok.

Woonhuizen. Tot de oudere bebouwing behoren de laat-18de-eeuwse dwarse eenlaagspanden Schans 17-21, het herenhuis Schans 25 (circa 1820) en het in 1851 voor M.J. Kiebert gebouwde dwarse huis Sjalom (Dorpsstraat 36a) met verhoogd middengedeelte en neogotisch voorportaal. Uit het begin van de 20ste eeuw dateren het dubbelhuis Thamerlaan 2 (circa 1905) met eenvoudige neoclassicistische deurpartijen, het huis Amsteldijk Noord 27-28 (1909) met tuitgevel voorzien van zijvoluten en driepasnis, en de eenvoudige burgerwoningen Thamerlaan 15-16 en Amstelstraat 20-22 (alle circa 1910). Expressionistische details vertonen de arbeiderswoningen Burg. Van Mechelenstraat 23-33 (circa 1920) en zakelijk-expressionistisch van vorm zijn de rond 1925 gebouwde villa's Thamerlaan 27, Amsteldijk Noord 26 en de Weyde Blik (Amsteldijk Noord 32A). Het nu als café dienende winkelpand Wilhelminakade 5 heeft een traditionalistische klokgevel (circa 1945).

[p. 504]

Uithoorn, Woonhuis Sjalom

Het hotel ‘Hengelsport’ (Zijdelveld 55), een tweelaags zakelijk-expressionistisch pand, werd rond 1923 gebouwd.

Bedrijfsgebouwen. Rond 1950 gebouwd is de voorm. conservenfabriek van de ‘Uithoornse Bacon en Conservenfabrieken’ (P. Steenkampweg 1). Het kantoor van ‘Cindu International’ (Amsteldijk Noord 35) dateert uit circa 1965. Sinds 1922 wordt hier - oorspronkelijk door de Nederlandse Teer en Asfalt Industrie - ruwe steenkoolteer verwerkt tot naftaline, carbolineum en asfalt.

Het voorm. station (Stationsstraat 41), een tweelaags pand met lagere aanbouwen en een erker, werd in 1911-'12 gebouwd voor de Hollandsche Electrische Spoorweg-Maatschappij aan de lijn Aalsmeer-Nieuwersluis. Na de sluiting van het station in 1936 volgde de verbouwing tot woningen. Vóór 1923 werd aan de voorzijde een vestibule aangebouwd (balkon 1948) en later zijn de gevels aan de straatzijde gepleisterd. Het tegeltableau met stationsnaam is van de firma Westraven. Bij het complex behoort een voorm. toiletgebouw.

Bruggen. De voorm. spoorbrug over de Amstel (bij Wilhelminakade ong.) kwam in 1912 tot stand met een draaibrug en een vaste brug. Tot 1987 heeft de spoorbrug als zodanig dienstgedaan, maar nu wordt ze gebruikt voor de snelbusverbinding. De Prinses Irenebrug over de Amstel (bij Schans ong.) is een basculebrug met brugwachterhuisje uit 1939.

Het voorm. fort aan de Drecht (Grevelingen ong.) is een omgracht fort van de Stelling van Amsterdam, aangelegd ter verdediging van twee accessen (Drecht en Kromme Mijdrecht). Het in 1885 opgeworpen aardwerk kreeg in 1911 een langgerekt en geknikt bomvrij hoofdgebouw en een los staande pantserkazemat. Bij het fort staat een houten genieloods.