Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Stompetoren
(gemeente Schermer)

Dorp, ontstaan na de droogmaking van de Schermer in 1635 op de kruising van de Noordervaart met de Oterlekerweg. Dit oorspronkelijk Noordschermer genoemde lintdorp dankt zijn huidige naam aan de 17de-eeuwse spitsloze kerktoren. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp aan de noordzijde enigszins uitgebreid.

De Herv. kerk (Noordervaart 122) is een eenbeukige kruiskerk met driezijdig gesloten koor en een half-ingebouwde toren met balustrade. Deze in 1662-'63 in gotische trant opgetrokken kerk heeft spitsboogvensters met bakstenen traceringen en bij het transept tuitgevels met hoekvoluten. Een cartouche boven de toreningang meldt het bouwjaar (1663). In de toren hangt een door Hendrick Wegewaert gegoten klok (1604). Het door een houten tongewelf gedekte interieur bevat een preekstoel en banken uit de bouwtijd en een door F.S. Naber gebouwd orgel (1862). Het kerkhof heeft een toegangshek met gemetselde hekpijlers.

Wittenburg (Noordervaart 99). Dit op een omgracht terrein gelegen forse huis met geblokte hoeklisenen en neorenaissance-details kwam in 1889 tot stand naar ontwerp van J. Hille vóór een 19de-eeuwse stolpboerderij. In 1986-'87 is het verbouwd tot raadhuis (S. Douma). Een ijzeren hek tussen geblokt gepleisterde hekpijlers met het gemeentewapen markeert de toegang tot het terrein.

Woonhuizen. Het met hoger opgetrokken middenrisaliet uitgevoerde middenganghuis Noordervaart 130 werd in 1884 gebouwd in neoclassicistische stijl. Uit het begin van de 20ste eeuw dateren de in kalkzandsteen opgetrokken villa Noordervaart 132 (circa 1905) en het in Nieuw Historiserende stijl uitgevoerde herenhuis Noordervaart 73 (1908), dat oorspronkelijk diende als pastorie.

Bedrijfsgebouwen. Oorspronkelijk in gebruik als café annex woonhuis en nu als garagebedrijf is het eenlaagspand Noordervaart 100 (circa 1885). Dit gebouw met hoger opgetrokken middenrisaliet vertoont neorenaissance- en chaletstijl-details. Uit dezelfde tijd dateert het met mansardedak en sierspant uitgevoerde diepe pand Noordervaart 102, dat volgens het opschrift in marmoriet werd gebouwd als hoefsmederij; later diende het als rijwielherstelplaats. Rond 1900 gebouwd is de voorm. slagerij met woonhuis Noordervaart 96, waarvan de in gele strengperssteen opgetrokken voorgevel het opschrift ‘vleeschhouwerij’ draagt. De zuivelfabriek Neerlandia (Noordervaart 140) werd in 1917 opgericht.

Café-restaurant ‘Het Schermerwapen’, (Oterlekerweg 3-5) werd in 1925 gebouwd als openbare lagere school met onderwijzerswoning.

Boerderijen. In de directe omgeving van Stompetoren en in het noordelijk deel van de Schermerpolder liggen verschillende interessante stolpboerderijen. Van oorsprong 17de-eeuws, maar gewijzigd in de 19de eeuw, is de stolpboerderij

[p. 497]

Stompetoren, Herv. kerk

De Twaalf Apostelen (Noordervaart 17) met uitgebouwde koestal. De trapgevel aan de voorzijde is versierd met natuurstenen banden, afdeklijsten en jaartalstenen (1641). De in 18de-eeuwse vorm gerestaureerde stolpboerderij Het Bosch (Molenweg 1) heeft een uitgebouwde koestal en middenvoor een brede klokvormige houten topgevel met frontonbekroning. Op het erf staat een houten dienstwoning. De hoeve Noordschermerdijk 4 bezit een 18de-eeuwse klokgevelpartij met natuurstenen hoekvoluten. Rond 1850 gebouwd zijn de hoeve Dijkzicht (Slingerdijk 2) met bakstenen klokgevelpartij, de (later) gepleisterde Louise Hoeve (Lange Molenweg 9; 1844) met tuitgevelpartij en de boerderij 't Hoekske (Noordschermerdijk 6) met uitgebouwde koestal. De boerderij Lange Molenweg 28 (1871) heeft een gemetselde schoorsteen en een vooruitstekende hogere middenpartij met rijk gesneden windveren. Andere boerderijen

Stompetoren, Boerderij De Twaalf Apostelen

Stompetoren, Herenhuis Wittenburg

uit de tweede helft van de 19de eeuw zijn bijvoorbeeld de Paulina Hoeve (Korte Molenweg 2; 1877), de hoeve Ursemmerweg 4 (circa 1880), de deels gepleisterde boerderij De Hulst (Noordschermerdijk 5) en de hoeve Lange Molenweg 2 (1890). De oorspronkelijk 18de-eeuwse stolpboerderij Korte Molenweg 16 kreeg rond 1890 een nieuwe gevel met kroonlijst en pilasters. Eind 19de eeuw gebouwd zijn verder de stolpboerderijen Emerantiahoeve (Noordervaart 188; 1875), met gepleisterd woongedeelte voorzien van een dakkapel met balkon, Noordervaart 52 (1872) met uitgebouwde koestal, De Vriendschap (Noordervaart 51; 1881) met houten stalgedeelte en Moederswens (Noordervaart 119); de laatste drie hebben een hoger opgetrokken middenrisaliet. Vroeg-20ste-eeuwse stolpboerderijen zijn Lange Molenweg 12 (1901), met geblokte hoekpilasters en een decoratieve houten topgevelomlijsting, en De Korenschoof (Noordervaart 43; 1904) met dakkapel. Afwijkend van vorm is bijvoorbeeld de

Stompetoren, Noorderpolderhuis

boerderij Noordervaart 128, waar het gepleisterde eclectische woonhuis (1874) via een tussenlid is verbonden met een afgeknotte stolpschuur. Ook afwijkend zijn de boerderij Noordervaart 93 met dwars woonhuis (circa 1890) en stolpschuur, en de hoeve Lange Molenweg 16 met vrijstaand middenganghuis (1891) en een jongere schuur (1933). Voor de stolpschuur van de boerderij Noordervaart 111 staat een apart woonhuis uit 1909 met siermetselwerk en torentje, genaamd ‘Domus cum Turri’. Andere opvallende 20ste-eeuwse boerderijen zijn de uit 1909 daterende langhuisboerderij Boomsvrucht (Noordervaart 194-196) met naastgelegen zomerhuis, de boerderij Molenzicht (Rustenburgerweg 10), met vrijstaand woonhuis (circa 1915) en een grote stolpschuur met uitgebouwde koestal (circa 1935), en de traditionalistische stolpboerderij Ursummerweg 3 (circa 1920) met luiken en rieten dak.

Het Noorderpolderhuis (Molendijk 11) ligt ten oosten van Stompetoren aan de Schermerringvaart. Het lage hou-

[p. 498]

ten gedeelte met rijk gesneden ingangspartij (bovenlicht gepolychromeerd) werd waarschijnlijk kort na de droogmaking van de Schermer (1635) gebouwd. In 1752 volgde de aanbouw van de hogere bakstenen vergaderzaal, voorzien van puntgevels met houten voorschot. In de houten dakruiter hangt een door Mamees Frémy gegoten klok (1681). Het interieur bevat een 18de-eeuwse marmeren hangschouw in Lodewijk XV-stijl. In 1951-'53 heeft men het polderhuis onder leiding van Y. Kok gerestaureerd. Op het via een gemetselde boogbrug toegankelijke terrein staat verder nog een voor het onderhoud van de poldermolens gebouwde timmerschuur (de Noorderwerf). Deze langgerekte houten schuur is in 1968 en 1994 nagenoeg geheel vernieuwd.

Poldermolens. Aan de westelijke dijk langs de Schermerringvaart staan de bovenmolens E, G en de ondermolen K (Molendijk 6, 8 en 10) en aan de Noordervaart vlak bij de ringvaart de ondermolens D, C en de poldermolen O (Noordervaart 2, 4 en 20). Deze met riet gedekte achtkantige grondzeilers zijn gebouwd rond 1634. In de polder Schermer staan verder van hetzelfde type de molens (Noorder) D (Noordervaart 49) en (Noorder) E (Noordervaart 105), gebouwd rond 1635, en de poldermolen M (Molenweg 12).

Gemalen. Ten oosten van Stompetoren liggen de in 1926-'29 naar plannen van W.C. en K. Wit met machinistenwoning uitgevoerde gemalen Emma (Molendijk 3) en Wilhelmina (Molendijk 9). Het laatste is voorzien van twee pompen met elektromotoren van de firma Stork.