Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Kortenhoef
(gemeente Wijdemeren)

Langgerekt ontginningsdorp, ontstaan in de 12de eeuw als cope-ontginning. De ontginningsas wordt gevormd door de Kortenhoefsedijk. Door natte vervening ontstond vanaf circa 1450 het nabije plassengebied. Vanaf 1915 is bebouwing ontstaan langs de Kerklaan, tussen het noordelijke deel van Kortenhoef en de 's-Gravelandsevaart. Rond 1930 en na de Tweede Wereldoorlog is het dorp hier ook verder uitgebreid.

De Herv. kerk (Kortenhoefsedijk 168), oorspronkelijk gewijd aan St. Antonius, is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met balustrade en ingesnoerde naaldspits. Toren en koor verrezen in laat-gotische stijl in de tweede helft van de 14de eeuw (eerste vermelding 1380). Het schip met rondboogvensters werd in 1640 grotendeels vernieuwd. In de toren hangen een laat-14de-eeuwse klok en een door Johan Dop gegoten klok (1641). De kerk werd verder hersteld in 1831. Tijdens een restauratie in 1921-'24 (A.A. Kok) heeft de toren een gemetselde balustrade gekregen en bij een restauratie in 1967-'74 is aan de zuidzijde van het koor de na 1900

[p. 408]

Kortenhoef, R.K. St.-Antonius van Paduakerk

gesloopte consistorie herbouwd op de 15de-eeuwse funderingen.

Het interieur wordt gedekt door houten tongewelven met trekbalken (koor 14de eeuw, schip vernieuwd 1831). In een van de nissen in het koor was een piscina ingebouwd. Tot de inventaris behoren een preekstoel (eind 17de eeuw), balusters van het voorm. koorhek (1541), twee predikantenborden (1805 en 1821) en een door H. Knipscheer voor de Herv. kerk te Veessen gebouwd orgel (1871, hier geplaatst 1974). De pastorie (Kortenhoefsedijk 163) is een middenganghuis uit 1840 (gevelsteen).

De R.K. St.-Antonius van Paduakerk (Kerklaan 26) is een driebeukige hallenkerk met driezijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met ingesnoerde spits. Ter vervanging van een schuurkerk uit 1810 verrees deze door A. Tepe ontworpen neogotische kerk in 1879-'80 (gerestaureerd 1983-'87).

Het interieur is in 1887 voorzien van geglazuurde muurtegels (K. Windt) en gewelfschilderingen (G. Janssen). Voor de inrichting was het Bernulphusgilde verantwoordelijk. Verder zijn er een neogotisch hoofdaltaar van G. Brom (1883), kruiswegstaties (1893) en een door M. Maarschalkerweerd gebouwd

Kortenhoef, Raadhuis

orgel (1897). Ook de neogotische pastorie (Kerklaan 24; 1879-'80) is ontworpen door Tepe.

Het voorm. rechthuis (Kortenhoefsedijk 157), nu restaurant, is een diep pand met een gepleisterde tuitgevel en een luifel op houten stijlen. Dit van oorsprong 18de-eeuws gebouw werd rond 1850 gewijzigd.

Het voorm. raadhuis (Kortenhoefsedijk 155), gebouwd in 1910 naar een neorenaissance-ontwerp van H. Hissink, is een dwars eenlaagspand met rijk geornamenteerde topgevel. Boven het ingangspoortje zit een gevelsteen met het gemeentewapen. In 1930 vond een uitbreiding plaats aan de achterzijde.

Scholen. De drieklassige voorm. openbare lagere school (Kortenhoefsedijk 145) dateert uit 1901 (gevelsteen) en is omstreeks 1915 uitgebreid. De R.K. lagere St.-Antoniusschool (Kerklaan 30-32) is een rond 1915 gebouwde vierklassige school met onderwijzerswoning.

Woonhuizen. Tot de oudere dorpsbebouwing behoren het diepe huis Kortenhoefsedijk 171 (17de eeuw), de met riet gedekte dwarse huizen Kortenhoefsedijk 172-174 (18de eeuw) en de kleine dwarse huizen Kortenhoefsedijk 187 en 194 (begin 19de eeuw). Jonger zijn de gepleisterde dwarse huizen Emmaweg 83, Kortenhoefsedijk 170 (circa 1870) en het Huis met de Twee Linden (Kortenhoefsedijk 165; 1881). Van het 18de-eeuwse middenganghuis Kortenhoefsedijk 153 heeft men de voorgevel in 1897 in eclectische vormen vernieuwd. Dit pand is lange tijd als polderhuis gebruikt.

Opmerkelijk is het op palen geplaatste houten huis De Karekiet (Kortenhoefsedijk 137), gebouwd in 1904 als atelierwoning van kunstschilderes G. Mesdag-Van Calcar. De zijvleugels zijn in 1938 aangebouwd (links was oorspronkelijk een veranda). Rond 1910 gebouwd zijn Kortenhoefsedijk 166 en het met neorenaissance-details uitgevoerde diepe huis Koninginneweg 95. Late neorenaissance-details vertoont de villa Soera Djadi (Emmaweg 25; 1912).

Expressionistische vormen hebben enkele in 1919 door W. Hamdorff ontworpen villa's met rieten daken, zoals Kerklaan 34, Het Huis in de Zon (Kerklaan 38) en De Gaard (Kerklaan 52); de laatstgenoemde was de atelierwoning van kunstschilder A. Smeerdink.

Boerderijen. Een 17de-eeuwse oorsprong heeft de gepleisterde langhuisboerderij Kortenhoefsedijk 99 met rieten dak en links een kelder en opkamer. Op het erf staat een hooiberg. De uit 1754 (deuromlijsting) daterende langhuisboerderij Kortenhoefsedijk 149 heeft een puntgevel met vlechtingen. De

[p. 409]

langhuisboerderij Koninginneweg 16 uit 1886 wordt gekenmerkt door banden en strekken in gele baksteen. Iets jonger zijn de kleine dwarshuisboerderijen Emmaweg 39 (circa 1900) en Kortenhoefsedijk 78 (1904). Voorbeelden van kleine verveners- of landarbeiderswoningen zijn Moleneind 64 (circa 1850) en de kleine dwarse huizen Moleneind 2, 29 en 78 (circa 1900). Ruimer van opzet zijn de tuinderswoningen, zoals Kortenhoefsedijk 162 (circa 1910) en Kortenhoefsedijk 142 (1926).

Bruggen. De Kortenhoefsedijk overbrugt twee afwateringssloten met geklinknagelde ijzeren ophaalbruggen uit 1883, vervaardigd door de firma D.A. Schretlen & Co.: de Kattenbrug en de brug op het Moleneind.

De Isr. begraafplaats (Koninginneweg ong.) werd in 1859 gesticht na een scheuring in de Hilversumse Joodse gemeente. De begraafplaats is gebruikt tot 1906.