Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Jisp
(gemeente Wormerland)

Dorp, ontstaan als veenontginning in de 12de eeuw langs een oost-west lopende ontginningsas in het gebied tussen de Beemster en de Wijde Wormer. Sinds 1630 is Jisp het centrum van de polder

Jisp, Raadhuis

Wormer, Jisp en Neck. Karakteristiek is de wegsloot langs de Dorpsstraat. Na een grote bloei in de tweede helft van de 17de eeuw dankzij de walvisvaart ging het economisch bergafwaarts. Scheepstimmerwerven, pakhuizen en molens verdwenen. Na de Tweede Wereldoorlog is in de binnenhoek tussen Dorpsstraat en Weiver een kleine uitbreidingswijk ingericht.

De Herv. kerk (Dorpsstraat 46) is een sobere zaalkerk met houten geveltoren, gebouwd in 1822 naar plannen van A. Latenstein ter plaatse van een oorspronkelijk 15de-eeuwse kerk. Deze kerk met zerkenvloer heeft een 17de-eeuwse inventaris met preekstoel, doophek (1667), doopbanken, gesneden lezenaar en drie herenbanken. De samen met het raadhuis op een omgracht terrein gelegen kerk is toegankelijk via een brug met smeedijzeren brughek (1867).

De voorm. pastorie (Dorpsstraat 75), genaamd ‘Ghispesteijn’, werd in 1881 in eclectische stijl gebouwd naar plannen van P. Mager.

Het voorm. raadhuis (Dorpsstraat 44) is een in 1650 opgetrokken dwars pand in maniëristische stijl met zijtrapgevels en aan de voorzijde een topgevel met zandstenen klauwstukken en frontonbekroning. Op de daklijst staan beelden van Justitia en Charitas. De ingang tot het raadhuis bevindt zich in de linker zijgevel en in de frontgevel grenzend aan

[p. 403]

Neck bij Jisp, Polderhuis (1978)

de wegsloot (nu zonder brug) zit de doorgang naar de voorm. Waagruimte, waarin voorheen ook een houten cachot was. Op de verdieping bevinden zich de weeskamer en de raadkamer, beide met een 17de-eeuwse inrichting en een schouw met gebeeldhouwde wangen. Verder zijn er balklagen op consoles. Bij de restauratie in 1904 (J.F.L. Frowein) zijn alle kozijnen vernieuwd.

De voorm. openbare lagere school (Dorpsstraat 32-34) is een tweeklassig schoolgebouw met onderwijzerswoning, gebouwd in 1877 in eclectische vormen.

Woonhuizen. In de dorpskern staan verschillende houten huizen. Het oudst is Dorpsstraat 19 uit 1656 (jaartal op deurkalf) met houten topgevels voorzien van een gesneden makelaar. Het interieur bevat een betegelde dubbele schouw (17de eeuw) met een houten smuiger (18de eeuw), en een houten bedstede in de voorkamer en een betimmering in de achterkamer. In hout uitgevoerd zijn ook de laat-19de-eeuwse vervenerswoningen Dorpsstraat 36, 47, 123 en de eenkamerwoning Dorpsstraat 66. Grotendeels van hout is het woon- en winkelpand Dorpsstraat 62, voorzien van een bakstenen voorgevel met gekleurd metselwerk uit circa 1905.

De voor de burgemeestersfamilie Wildschut gebouwde villa Solbacka of ‘Zonneheuvel’ (Dorpsstraat 2), de met chaletstijl-elementen versierde villa Sonnevanck (Dorpsstraat 4) en de villa Dorpsstraat 7-9 zijn wit gepleisterde villa's in sobere eclectische vormen uit circa 1865. Begin 20ste eeuw gebouwd zijn het huis Dorpsstraat 22 (1903) en het met opvallende houten dakkapel uitgevoerde herenhuis Weiver 15, dat diende als pastorie van de doopsgez. gemeente (kerk staat te Wormer). Van na de Tweede Wereldoorlog dateert het om een vierkant plein gesitueerde woningbouwcomplex Dorpsstraat 76-102 (circa 1960).

Boerderijen. De 19de-eeuwse stolpboerderij Dorpsstraat 65-67 is uitgevoerd in hout. Uit de 19de eeuw dateren Dorpsstraat 60 en Molenpad 14, beide voorbeelden van aan één zijde afgeknotte stolpboerderijen; Dorpsstraat 53 heeft een hooihuis. Opvallend is de grote kaasboerderij Dorpsstraat 13, een hallenhuisboerderij uit 1895 met neorenaissance-elementen in de voorgevel.

Café ‘De Lepelaar’ (Molenpad 2) is een recent grotendeels vernieuwd houten dwarspand uit 1926, voorzien van een ingangsomlijsting met ionische pilasters.

Neck. Dit dorp ten oosten van Jisp ontstond aan de oostrand van de in 1626 aangelegde Polder Wijde Wormer. Als poldermolen van de polder Wormer, Jisp en Neck werd in 1631 de Neckermolen (Kanaaldijk 51) gebouwd. Bij deze met riet gedekte achtkantige grondzeiler staan een houten schuur en een privaat. Vlakbij bevindt zich een houten wipmolentje, dat dient als weidemolen. De in 1826 als polderhuis gebouwde houten dijkwoning Ringdijk 2-3 is een van rijk snijwerk voorzien tweelaags dwars pand met veranda. De voorm. openbare lagere school (Westerdwarsweg 3), een gepleisterd tweeklassig schoolgebouw met onderwijzerswoning (Westerdwarsweg 4), kwam in 1879 tot stand. Woonhuizen. Rond 1900 gebouwd zijn de in neorenaissance-stijl uitgevoerde voorm. burgemeesterswoning met secretarie Noorderweg 165, en de villa Noorderweg 164 met sierspant. Boerderijen. Voorbeelden van stolpboerderijen met een hoger opgetrokken middenrisaliet zijn ‘Vredehof’ (Zuiderweg 2; 1880), Noorderweg 161 (1891) uitgevoerd in neorenaissance-stijl, Neckerstraat 181-183 met gesneden geveltopversiering, Noorderweg 102 en Zuiderweg 26 (circa 1920) met jugendstildetails.