Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Kleine Sluis
(gemeente Anna Paulowna)

Wegdorp gelegen in de Anna Paulownapolder, vernoemd naar de Russische echtgenote van koning Willem II, en zelf ook Anna Paulowna genoemd. In 1844 verkreeg de Maatschappij tot aandijking van de Anna Paulownapolder een concessie. Vanwege de stroomgeul van de Zijpeboezem (Oude Veer genoemd) maakte men een Westpolder (1845) en een Oostpolder (1846). De eerste bebouwing in de Westpolder ontstond in 1848 aan de oostkant langs de Molenvaart. Na de aanleg van de spoorlijn Zaandam-Den Helder (1865) vormde zich bij het station een tweede dorpskern met katholieke kerk. Het dorp had te lijden van de watersnood in 1916. Na de Tweede Wereldoorlog is Kleine Sluis uitgebreid, maar nog net niet aan de Spoorbuurt vastgegroeid.

De Herv. kerk (Molenvaart 21) is een brede zaalkerk voorzien van een ingebouwde robuuste toren met balustrade en spits. Deze kerk met eclectische details (wenkbrauwen) kwam in twee fasen tot stand in 1853-'56. In de toren hangt een door Claes Noorden en Jan Albert de Grave gegoten klok (1715).

De R.K. kerk H. Maria Presentatie (Nieuweweg 15) werd in 1870-'71 gebouwd naar een ontwerp met eclectische details van Th. Asseler als een

Kleine Sluis, Herv. kerk

[p. 404]

Breezand bij Kleine Sluis, R.K. kerk St. Johannes Evangelist

eenbeukige kerk met kleine ranke houten geveltoren. Transept en koor kwamen in 1919 tot stand naar ontwerp van A.J. Joling.

Het raadhuis annex politiebureau (Burg. Mijnlieffstraat 1), gebouwd in 1938 naar ontwerp van D. Saal, bestaat uit een tweelaagse voorbouw, een eenlaags middengedeelte en een tweelaagse achterbouw met raadzaal.

Woonhuizen. Het uit 1855 daterende gepleisterde neoclassicistische herenhuis Molenvaart 2 werd in 1870 met zijvleugels uitgebreid toen het als polderhuis ging dienen. Eveneens uit circa 1870 is het gepleisterde veerhuis Smidsweg 3. Een aardige villa met erker in aan jugendstil verwante vormen is Molenvaart 4 (1912). Zakelijkexpressionistisch is de villa Molenvaart 8 (circa 1930).

De boerderij ‘Hoeve Annet’ (Middenweg 5) is een kop-rompboerderij met chalet-sierspant uit circa 1890.

De houtzaagmolen (Kneeskade ong.), oorspronkelijk uit 1874 en rond 2000 herbouwd, is een stellingmolen met langwerpige schuur en een met riet gedekte romp en kap.

Het station Anna-Paulowna (Spoorsingel ong.) is in 1976 ontworpen door C. Douma als een langwerpig eenlaagspand met uurwerk.

Van Ewijcksluis. Dit dorp zonder kerk, gelegen ten noordoosten van Kleine Sluis, werd in 1846 gesticht. Vanaf 1874 was het de aanlegplaats van de veerboot naar Wieringen en van 1912 tot 1935 eindpunt van de tram naar Schagen. Het dankt zijn naam aan de zeesluis (1846) in de Van Ewijcksvaart, vernoemd naar de toenmalige gouverneur van Noord-Holland mr. D.J. van Ewijck. De sluiswachterswoning (Binnenhaven 1) dateert uit circa 1890. Het gemaal Wijdenes Spaans (Van Ewijckvaart 4) werd in 1873 als stoomgemaal opgericht en rond 1915 omgebouwd. Het met rode tegelrand versierde trafohuisje (bij Stoomweg 1) dateert uit circa 1925.

Breezand. Dorp ten noordwesten van Kleine Sluis, gesticht in 1861 aan de Zandvaart. Toen in 1912 bleek dat de schrale zandgrond geschikt was voor bloembollenteelt, vestigden zich hier veel katholieke immigranten uit de oude bollenstreek. Een goed voorbeeld van een bollenschuur uit circa 1925 is Zandvaart 192. De R.K. kerk St. Johannes Evangelist (Wijdenes Spaansweg 58; 1930-'31, H.P.J. de Vries), een brede eenbeukige kruiskerk met driezijdig gesloten koor en een ongelede toren met bakstenen spits, is uitgevoerd in traditionalistische vormen met neogotische details. De L-vormige openbare lagere school met aangebouwde onderwijzerswoning (Zandvaart 57) is in 1940 naar ontwerp van D. Saal en W.A. Hoep gebouwd op de plaats van de Herv. kerk (1885).