Heerhugowaard
Hoofddorp van de in 1625-'31 drooggemalen Grote Waard of Zuiderwaard. Al in de middeleeuwen heette het toen onbedijkte gebied Heerhugowaard, of Huigenwaard, genoemd naar Hugo van Assendelft, kastelein van het kasteel Medemblik ten tijde van graaf Floris V. De bebouwing beperkte zich eerst tot de Middenweg, maar na de opening van de spoorlijn Alkmaar-Den Helder (1865) volgde bebouwing langs de Stationsweg. In 1960 is Heerhugowaard groeikern geworden. Het winkelcentrum Middenwaard vormt het nieuwe hart van deze naar alle richtingen sterk uitgebreide forensenplaats.
De Herv. kerk (Middenweg 168) is een recht gesloten driebeukige kerk met geveltoren en naaldspits, gebouwd in 1870-'71 met eclectische details, mogelijk naar plannen van A.T. van Wijngaarden. Het bevat een door P. Flaes gebouwd orgel (1873). In dezelfde stijl bouwde men de pastorie (Middenweg 166; 1870).
De R.K. H. Hart van Jezuskerk (Middenweg 541) is een driebeukige basilicale kerk met een terzijde geplaatste toren voorzien van een ronde lantaarn met koepel. Deze kerk met neoromaanse elementen verrees in 1910 naar plannen van C.P.W. Dessing.
Overige kerken. De
Geref. kerk (Stationsweg 51), een zaalkerk met bescheiden geveltoren, werd in 1916-'17
't Kruis bij Heerhugowaard, R.K. H. Familiekerk
gebouwd naar ontwerp van J. Leegwater en in 1932 vergroot. Ter vervanging van een monumentale voorganger (1870) heeft men de moderne
R.K. St.-Dionysiuskerk (Middenweg 248; 1963-'64, A.L. Lourijsen en B.J.J.M. Stevens) gebouwd met een breed maar ondiep torenfront.
De R.K. lagere jongensschool (Van Veenweg 44) is een zevenklassige gangschool uit 1911-'12.
Boerderijen. Een 18de-eeuwse oorsprong hebben de stolpboerderijen De Leeuwenhof (Middenweg 22) en Middenweg 23; de laatste heeft binnen een tegeltableau. De kop-rompboerderij Maria Jacoba Hoeve (Middenweg 433) is in 1910 gebouwd.
Woonhuizen. Het gepleisterde middenganghuis Middenweg 179 dateert uit 1835 (gevelsteen) en diende tot 1914 als raadhuis. Siermetselwerk heeft de voorm. onderwijzerswoning Middenweg 479 (1881-'82, W.F. Ducroix). De burgemeesterswoning 't Huygenwaert (Middenweg 206; 1935, H. Thunnissen) vertoont traditionalistische vormen.
Het voorm. café ‘De Koffiemolen’ (Hasselaarsweg 2-4) dateert uit 1912 en heeft een middenrisaliet met dakerker en een aangebouwd koetshuis.
Veenhuizen. Dit gehucht ten noordoosten van Heerhugowaard was oorspronkelijk een klein eiland in de Heerhugowaard. De 15de-eeuwse kerk werd in 1862 vervangen en in 1965 volgde de huidige Herv. kerk (Kerkweg 26) naar ontwerp van C. Nap. In de stalen klokkentoren hangt een klok uit 1460. De kerk bevat de in 1992 gerestaureerde graftombe van de jurist Reinout van Brederode († 1633), ambachtsheer van Veenhuizen. De met wapens versierde tombe is gemaakt van zwart marmer uit Mazy (B). Het in Engelse albast uitgevoerde beeld van de overledene (gisant) is waarschijnlijk ontworpen door Pieter de Keyser, maar niet door hem uitgevoerd. Uit 1892 dateert de voorm. openbare lagere school (Kerkweg 28), een tweeklassige gangschool met dwars geplaatste onderwijzerswoning (1889, H.J. de Vries). Poldermolens. Nabij Veenhuizen staan drie met riet gedekte achtkantige binnenkruiers op een met hout beklede voet. Uit circa 1650 stamt ‘De Veenhuizer’ (Veenhuizerkade 3; gerestaureerd 1972). Het in 1635 drooggelegde Berkmeer werd bemalen door ‘De Berkmeermolen’ (Berkmeerdijk 8); de huidige molen komt uit de Wogmeerpolder (circa 1608, geplaatst 1803). De uit 1891 daterende molen ‘De Vier Winden’ (Langereis 2) bemaalde de polder De Lage Hoek.
't Kruis. Dit gehucht ten zuidoosten van Heerhugowaard kwam rond 1900 tot ontwikkeling. Interessante stolpboerderijen zijn Jan Glijnisweg 27a, die mogelijk een 17de-eeuwse oorsprong heeft maar de huidige vorm kreeg rond 1870, en de boerderij Jan Glijnisweg 29 (circa 1880). De voorm. onderwijzerswoning Jan Glijnisweg 59 werd in 1881-'82 gebouwd naar ontwerp van W.F. Ducroix. De voorm. R.K. lagere school (Rustenburgerweg 149), een tweeklassige gangschool met aangebouwde onderwijzerswoning, werd in 1922-'23 gebouwd als openbare lagere school (A. Groot). De in 1922-'23 naar ontwerp van J. Klomp gebouwde R.K. H. Familiekerk (Jan Glijnisweg 30) is een wit gepleisterde kruiskerk met vierzijdig gesloten koor en een overhoeks geplaatste ingangspartij uit 1966 (F. Boogers). Ten zuidwesten van 't Kruis ligt aan de Oostertocht het voorm. stoomgemaal ‘Huigendijk’ (Huigendijk 19) uit 1877 (in 1935 omgebouwd tot dieselgemaal), dat sinds 1980 dient als poldermuseum.
Auteursrechtelijk beschermd
