Heemskerk, R.K. St.-Laurentiuskerk
gemetselde spits. In de toren hangt een door Steven Butendiic gegoten klok (1464). Na de verwoesting van de kerk rond 1573 kwam in 1628-'29 de huidige zaalkerk tot stand. Deze in 1972-'73 gerestaureerde kerk wordt gedekt door een beschilderd houten tongewelf (reconstructie 1973) en bevat een preekstoel die in onderdelen nog uit 1629 dateert en een door H. Knipscheer gebouwd orgel (1857).
Op het kerkhof staat een obelisk met reliëfs, opgericht in 1570 door de schilder Maarten van Heemskerck voor zijn vader Jacob Willemsz van Veen († 1535); de sokkel is vernieuwd in 1862, de obelisk van Naamse steen is in 1990 vervangen door een kopie. Verder is er onder meer een grafsteen voor dorpsmetselaar Jacob Klaasz de Boer († 1783).
De R.K. St.-Laurentiuskerk (A. Verherentstraat 4) is een driebeukige basilicale kruiskerk met vijfzijdig gesloten koor, houten vieringtoren met lantaarn en een door achthoekige traptorens geflankeerde voorgevel. Ter vervanging van een kerk uit 1847 kwam deze neorenaissance-kerk in 1889-'91 tot stand naar plannen van J.H. Tonnaer (gerestaureerd 1985-'90). Het interieur wordt gedekt door stenen kruisribgewelven (zijbeuken) en houten tongewelven met steekkappen (middenbeuk); de viering heeft een zesdelig houten kruisribgewelf. Ronde bakstenen zuilen met natuurstenen banden scheiden de beuken.
De pastorie (A. Verherentstraat 2) kwam in 1890 gereed. Voor de zusters franciscanessen verrees het met neogotische details uitgevoerde R.K. Mariaklooster (nr. 6; 1895, J.H. Tonnaer). Zij verzorgden het onderwijs in de nabijgelegen tweelaagse R.K. lagere St.-Jozephschool voor jongens (nr. 1; 1918) en de R.K. lagere St.-Mariaschool voor meisjes (nr. 5; 1920), beide naar ontwerp van W. Robbers.
De R.K. H. Maagd Mariakerk (C. van Manderstraat 1; 1964-'65, J. Bijnen) is een moderne kerk met lessenaarsdaken en een ranke vrijstaande klokkentoren.
De voorm. zieken- en kraaminrichting St. Joseph (Kerklaan 1-9), een tweelaags gebouw voor zieken en ouden van dagen, werd in 1939-'40 in traditionalistische vormen gebouwd naar ontwerp van N. Molenaar jr. voor de zusters van de Allerheiligste Verlosser. Daarna volgden een haakse vleugel voor de kraaminrichting (1949-'50) en een verbouwing in 1962. Nu dient het gebouw als muziekschool. De huisjes van weldadigheid (St.-Agnesplantsoen 2-24), ertegenover, zijn eenlaags bejaardenwoningen uit 1952 (N.P. Steenstra).
Het driehoekige hardstenen monument bij Rijksstraatweg 201 werd in 1863 opgericht door jhr. Gevers van Endegeest en zijn vrouw M.J. Deutz van Assendelft op de plaats waar volgens overlevering de graven van Holland als heren van Kennemerland werden gehuldigd.
Het voorm. raadhuis (Burg. Nielenplein 2) werd in 1911 naar plannen van J. Stuyt in Nieuw Historiserende vormen gebouwd als eenlaagspand met klokkentoren en ingangsportaal. In 1947 heeft men een mezzanino (tussenverdieping) toegevoegd, de beelden op de hoeken dateren uit 1958 (H. van den Idsert). Eveneens uit 1911 dateren de nabijgelegen onderwijzerswoning en veldwachterswoning (Maerelaan 1-3).
Woonhuizen. In de late 19de eeuw gebouwd zijn de kwekerswoning Kleine Houtweg 6 (1873, uitgebreid 1880) en de als middenganghuis uitgevoerde rentenierswoning Tolweg 31 (circa 1885). Uit 1905 dateert het huis Kerklaan 23 met eenvoudige winkelpui. Een traditionalistische vormgeving hebben de dokterswoning Kerklaan 11 (1917; W. Robbers) en de met riet gedekte opzichterswoning Duinweg 2a (1939).
De stolpboerderij ‘De Kruisberg’ (Kruisberg 4a) werd in 1869 in opdracht van J. Spaans, K. Kaan en D. Kaan gebouwd aan de rand van een door hen gestarte duinontginning. Vlakbij ligt de knechtenwoning 't Voerhuis (Kruisberg 5).
De 18de-eeuwse hardstenen grenspaal (bij Beverwijkerstraatweg 234) staat op de grens met Castricum en draagt het wapen van de familie Deutz van Assendelft.
Het voorm. fort bij Veldhuis (bij Genieweg 1), ten zuidoosten van Heemskerk, behoort bij de Stelling van Amsterdam en werd gebouwd in 1893-'97 volgens het standaardmodel A ter verdediging van een acces (Communicatieweg). Het omgrachte fort bestaat uit een langgerekt bomvrij hoofd- en voorgebouw (met observatiekoepel), geflankeerd door afzonderlijke hefkoepels. Bij het fort staan een houten genieloods en een nevenbatterij (1903).
De kunstbewaarplaats (Achterweg ong.), gelegen ten westen van Heemskerk, werd in 1940-'41 opgezet naar plannen van J. Emmen. De twee aangeaarde betonnen bergplaatsen, elk met twee kluizen, waren bedoeld voor de kunstschatten van het Rijksmuseum. Wegens de aanleg van de Atlantikwall werden die echter begin 1942 naar elders overgebracht.
Auteursrechtelijk beschermd
