Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Grootschermer
(gemeente Schermer)

Dorp op het Schermereiland, ontstaan in de 13de eeuw aan de omringdijk van de Eilandspolder, tevens ontginningsas. In de tweede helft van de 16de eeuw kwam

[p. 308]

Grootschermer, Raadhuis met rechthuis

het aan de westkant van de Eilandspolder te liggen. Tot 1811 bestond dit lintdorp uit twee kernen, Noordeinde en Zuideinde, waarvan de laatste de belangrijkste werd. Na de Tweede Wereldoorlog is dat deel aan de westzijde enigszins uitgebreid.

De Herv. kerk (Zuideinde 5) is een zaalkerk uit 1762 met rondboogvensters en een driezijdige sluiting. In de houten geveltoren hangt een door Assuerus Koster gegoten klok (1648). Deze in 1978-'80 gerestaureerde kerk bevat een zerkenvloer, een preekstoel met bijbelse voorstellingen (begin 17de eeuw), een doophek en banken (begin 18de eeuw) en een door F.S. Naber gebouwd orgel (1864). Op het kleine kerkhof staat een baarhuisje. De rond 1890 gebouwde pastorie (Zuideinde 1) is een eenlaags herenhuis met afgeplat schilddak voorzien van een balustrade.

Het raadhuis (Scheepjeserf 1) is een tweelaags dwars pand uit 1639 met twee trapgevels en een in- en uitgezwenkte topgevel in maniëristische stijl. Het ontwerp is mogelijk van Anthonij van der Nijs. Een kleine hardstenen stoep leidt naar de met natuurstenen blokken versierde ingang waarboven gevelstenen met afbeeldingen van Justitia en de haringvangst zijn aangebracht. Het bakstenen gebouw bezit nog een volledig houtskelet. Tegen de achterzijde staat het uit Noordschermer afkomstige voorm. rechthuis uit 1652, een klein gebouw met in- en uitgezwenkte voorgevel en een gevelsteen met Justitia-voorstelling boven de rondboogtoegang. Inwendig heeft het een volledig houtskelet. Dit rechthuis werd in 1938-'39 overgebracht, waarbij het gehele complex werd ontpleisterd en gerestaureerd (A.A. Kok).

De voorm. openbare lagere school (Zuideinde 9) dateert uit circa 1870 en is een deels gepleisterd pand met ingebouwde onderwijzerswoning.

Woonhuizen. In eclectische stijl uitgevoerd zijn de middenganghuizen Noordeinde 80 (1872) en De Meester (Noordeinde 3; 1878); het laatste werd gebouwd als onderwijzerswoning. Beide zijn voorzien van een middenpartij met geblokt gepleisterde lisenen en een dakkapel met gesneden druppellijst.

De boerderij Noordeinde 74 is gedateerd ‘1675’ en bestaat uit een houten woonhuis, een deels houten schuur en een aangebouwd houten hooihuis.

Poldermolens. In de omgeving van Grootschermer staan twee met riet gedekte achtkantige grondzeilers, te weten De Havik (Haviksdijkje 10; 1576, verplaatst 1861) aan de noordzijde van de Eilandspolder en de Menningweermolen (Menningweerdijk 2; 1888) in de Menningweerpolder ten westen van Grootschermer. De laatstgenoemde molen was tot 1931 in gebruik en werd in 1988 gerestaureerd.