Den Hoorn
(gemeente Texel)
Dorp op het eiland Texel, ontstaan in de middeleeuwen aan de rand van een keileemopduiking. Het dorp kreeg hierdoor een langgerekte structuur (Klif, Herenstraat, Diek), deels geflankeerd door achterstraten (Hoge en Lage Achterom). Het dorp werd in 1398 door Friezen verwoest en rond 1479 platgebrand. De kerk staat iets terzijde aan de noordkant van het dorp. Veel van de huizen aan de hoofdstraat zijn oorspronkelijk gebouwd als loodshuizen en schipperswoningen. Den Hoorn is een beschermd dorpsgezicht.
De Herv. kerk (Kerkstraat 5) is een eenbeukige kerk voorzien van een wit gepleisterde, half-ingebouwde toren met houten balustrade en achtzijdige spits. De kerk werd vermoedelijk begin 16de eeuw gebouwd ter plaatse van een in 1409 afgebroken houten kapel. In de toren hangt een door Ricout Butendiic gegoten klok (1461). De kerk leed schade in 1571 (hersteld 1573) en in 1646 volgde de sloop van het koor en de bouw van een nieuwe oostgevel. De consistoriekamer tegen de westgevel (1924) is bij de restauratie in 1957 vernieuwd en bevat een 18de-eeuwse tegelschouw. Het kerkinterieur heeft een houten tongewelf en een galerij op toscaanse zuilen (1707). De 17de-eeuwse preekstoel is afkomstig uit de Remonstr. kerk van Bleiswijk. Van de oude preekstoel resteren enkele gesneden friezen (1670). Het orgel is gebouwd door J.C. Scheuer (1857).
Overige kerken. Van 1660 tot 1971 was de Doopsgez. kerk als schuurkerk gevestigd in de, in zijn huidige vorm 18de-eeuwse, stolphoeve Diek 11a. Als kosterij diende het mogelijk 18de-eeuwse pand Diek 11 met houten voorschot. Uit 1906 dateert het voorm. verenigingsgebouw der Herv. gemeente ‘Ons Huis’ (Herenstraat 35). De voorm. R.K. kerk O.L. Vrouwe van Altijddurende Bijstand (Diek 22; 1923, C.M. van Moorsel) is een sobere zaalkerk met portaal.
De voorm. openbare lagere school (Herenstraat 30) werd in 1879 gebouwd als tweeklassige school en kreeg rond 1920 een derde lokaal. Het gevelmozaïek is van R. Karner (1960).
Den Hoorn, Woonhuis Klif 23
Woonhuizen. De commandeurswoning Klif 23 is een in gele baksteen uitgevoerd L-vormig eenlaagspand met topgevel en rode vlechtingen. Het werd in de 17de eeuw gebouwd voor een kapitein op de grote vaart. De in oorsprong 17de-eeuwse commandeurswoning Herenstraat 6 is nogal verminkt bij de verbouwing tot boerderij in 1845 en een puivernieuwing eind 19de eeuw. Veel voorkomend zijn de eenlaagse diepe huizen (loodswoningen) voorzien van een groen geschilderd houten voorschot met witte windveren en topmakelaar. Het voorschot bevat veelal een wit omlijst ‘deurvormig’ luik, waarvan het bovenste deel als venster is uitgevoerd en een spiegelboog heeft; dit duidt op een (laat-) 18de-eeuwse oorsprong. Voorbeelden hiervan zijn Diek 14 en 31, Klif 19 en Herenstraat 14, 49, 51 en 53. Het in de kern 18de-eeuwse dwarse eenlaagspand Kerkstraat 6 diende lange tijd als armenwoning. De huizen Herenstraat 23 en Diek 13 kregen beide rond 1875 een nieuwe gevel. Een brede gepleisterde lijstgevel hebben de tweelaagse huizen Herenstraat 34 (1830) en Herenstraat 37 (1840, verbouwd 1884). Het woonhuis Klif 16 kreeg zijn gevel met windveren en makelaar in 1890. Een tuitgevel en siermetselwerk bezit het diepe huis Herenstraat 13 (circa 1924).
Boerderijen. In Den Hoorn staan enkele stolpboerderijen, zoals
Diek 21 (1763),
Klif 35 (1840),
Diek 29 (1867) en de stolpschuur
bij Kerkstraat 1 (1874). De stolpboerderij
Den Hoorn, Kustbatterij Den Hoorn, bunker
Diek 50 uit 1916 heeft geen vierkante maar een rechthoekige plattegrond. In het buitengebied liggen eveneens enkele waardevolle stolpboerderijen, zoals de in de kern mogelijk 17de-eeuwse boerderij
Oude Kamp (Hoornderweg 26; verbouwd rond 1850) en verder de boerderijen
Capni (Pontweg 23; 1849),
Westerweg 63 en
65 (beide 1864) en
St. Donatus (Hoornderweg 46; 1893).
Het amfibisch oefencentrum (Mokweg 18), gelegen aan de Mok ten zuiden van Den Hoorn, werd in 1916 aangelegd ten behoeve van watervliegtuigen van de marine. Op het terrein van de huidige Joost Dourleinkazerne staat nog een hangar van circa 1920, alsmede de legeringsgebouwen en een officiersmess die dateren uit circa 1950. Nabij de toegang staat een met baksteen beklede betonnen kazemat (circa 1935).
De voorm. kustbatterij ‘Den Hoorn’ (Witteweg ong.), werd in 1938-'39 ten westen van Den Hoorn ingericht op het Loodsmansduin als onderdeel van de Stelling van Den Helder. Het complex bestaat uit een commandopost, drie geschutsopstellingen in het natuurgebied ‘De Bollekamer’ en een meetpost. Na de overname door de Duitsers ten behoeve van de Atlantikwall verrees in 1942 bij de commandobunker een bunker met munitiedepots en een verblijfsruimte voor manschappen.
De veerhaven ‘'t Horntje’ (Pontweg ong.), gelegen ten zuiden van Den Hoorn, is in 1962 gegraven ter vervan-
Auteursrechtelijk beschermd