Monumenten in Nederland. Noord-Holland

Blaricum

Dorp in het Gooi, ontstaan in de 10de eeuw bij een kruispunt van radiaal samenkomende wegen. De ontginning van de Eemvallei in de 13de eeuw leidde tot grensconflicten tussen de bisschop van Utrecht en de graaf van Holland. De in 1351 definitief vastgestelde oostelijke provinciegrens kreeg in 1535 haar huidige vorm als Gooiergracht. Blaricum was vanouds nauw verweven met Laren, waarmee het één gerecht vormde. Wel had het sinds de 14de eeuw een eigen kerk. Uiteindelijk werd het dorp in 1817 een zelfstandige gemeente.

Het esdorp Blaricum had bebouwingsclusters aan de Dorpsstraat, Driftlaan-Schapendrift en Kerklaan. De groepsgewijs gesitueerde boerderijen hebben soms nog door hulsthagen omringde erven. In 1696 werd Blaricum geteisterd door een dorpsbrand. De in 1882 tot Laren doorgetrokken Gooische Stoomtram (opgeheven 1939) deed ook Blaricum aan. Op de grens met Laren stichtte prof. J. van Rees in 1900 de ‘Stichting Internationale Broederschap’, maar door conflicten werd deze al in 1904 geliquideerd, waarna de gronden voor villabouw werden verkocht. Rond het oude dorp vormde zich vanaf circa 1920 een ruime schil met villa's, waarvan sommige in vorm geïnspireerd waren op de Gooise boerderijen. Na de Tweede Wereldoorlog heeft de villa-ontwikkeling zich doorgezet. De kern van Blaricum is een beschermd dorpsgezicht.

De Herv. kerk (Torenlaan 16) is een eenbeukige kerk voorzien van een toren van drie geledingen met balustrade en vierzijdige spits. De toren stamt uit het begin van de 16de eeuw, maar werd net als het schip na brand in 1696 herbouwd in laat-gotische vormen. Bij een ingrijpende restauratie in 1934-'37 (Th. Rueter en H. van der Kloot Meyburg) heeft men de kerk ontpleisterd, de toren voorzien van een balustrade en ter plaatse van het koor een traditionalistische consistorie gebouwd. Het kerkinterieur wordt gedekt door kruisribgewelven.

Op het omringende kerkhof bevindt zich

Blaricum, R.K. St.-Vituskerk

[p. 236]

een monument voor T. Faber († 1943). Bij de door Th. Rueter ontworpen pastorie (Torenlaan 14; 1915) staat een theekoepel (circa 1830) met neogotische elementen.

De R.K. St.-Vituskerk (Kerklaan 17) is een driebeukige kruiskerk met driezijdig gesloten koor en een toren van twee geledingen met frontalen, hoektorentjes en naaldspits. Deze neogotische kerk verrees in 1870-'71 naar ontwerp van P.J.H. Cuypers ter vervanging van een kerk uit 1825. Bij een ingrijpende verbouwing in 1936-'37 (C.A. Hardeman) heeft men het schip breder herbouwd. Tot de inventaris behoren een Piëta (eind 15de eeuw), een Maarschalkerweerd-orgel (1874) en een hoofdaltaar (1937). De gebrandschilderde vensters en kruiswegstaties zijn vervaardigd door J. Oosterman en de vensters in de Mariakapel door J. Nicolas.

Op het kerkhof bevinden zich een bidkapel en onder meer het graf van pastoor J.H. Geerdes († 1894). De forse pastorie (Kerklaan 19 en het beeld van O.L. Vrouwe van Fatima vóór de kerk dateren van circa 1937.

Het St.-Vitusvergaderlokaal (Kerklaan 10), een L-vormig pand in neorenaissance-stijl, kwam in 1911 tot stand naar ontwerp van architect Piepers.

Het voorm. brandspuithuisje (bij Tweede Molenweg 1) is een klein gepleisterd gebouw uit circa 1910 met het

Blaricum, Raadhuis

opschrift ‘Gemeente-Brandspuit’.

Het postkantoor (Huizerweg 9), gebouwd in 1917 naar ontwerp van J. Crouwel, is een sober expressionistisch gebouw met rieten dak.

De R.K. lagere St.-Bernardusschool (Kerklaan 16) werd rond 1920 gebouwd op een U-vormige plattegrond.

Het voorm. zusterhuis ‘De Blarickhof’ (Kerklaan 18-18a) verrees in 1921 naar een zakelijk-expressionistisch ontwerp van W.J. Kaarsgaren. In 1929 heeft men aan de achterzijde een refter aangebouwd.

Het voorm. Rode Kruisgebouw (St.-Vitusweg 1) is een zakelijk-expressionistisch gebouw uit circa 1935.

Het raadhuis (Torenlaan 50) werd in 1937 als ‘Villa Nederheem’ gebouwd voor kunstschilder W.H. Singer naar ontwerp van H.C. Elzinga. Het U-vormige pand is in 1995 als raadhuis ingericht. Van 1874 tot 1895 vergaderde het gemeentebestuur in de voorkamer van de (vroeg-19de-eeuwse) boerderij Fransepad 1.

Boerderijen. Uit de 17de eeuw stamt de hallenhuisboerderij Fransepad 8; de krukhuisaanbouw is mogelijk iets jonger. De gepleisterde schoudergevel van de boerderij Brinklaan 2 toont de jaartalankers ‘1628’. De vleugels aan beide zijden zijn rond 1860 toegevoegd. De sierankers van de boerderij Langeweg 1 wijzen ook op een 17de-eeuwse oorsprong.

De in dit gebied veel voorkomende langgerekte driebeukige hallenhuisboerderij met flauw hellend dak en een dwarsdeel met zijbaander en opgelichte kap wordt ook wel aangeduid als het ‘Gooise hallenhuistype’. Goede 18de-eeuwse voorbeelden hiervan zijn Angerechtsweg 11 en Langeweg 19. Bij de laatstgenoemde is het voorhuis in de 19de eeuw gewijzigd, maar binnen zijn een rosmolen en een boekweiteest bewaard gebleven. In oorsprong mogelijk ook 18de-eeuws zijn Dorpsstraat 12, Mosselweg 12, Fransepad 12 en 22. Andere gave boerderijen - alle met tuitgevels - zijn Angerechtsweg 15 (hulsthaag), Eemnesserweg 2 (houten achtergevel), De Dietse Hoeve (Mosselweg 8) en Polweg 1. Andere goede voorbeelden van het Gooise type zijn Capittenweg 2, Langeweg 3, Langeweg 5 (18de-eeuws, voorgevel circa 1900), Langeweg 9 en Middenweg 17 (kelder en opkamer).

Een deels gepleisterde voorgevel bezit de boerderij Raadhuisstraat 8-10. Gepleisterd zijn de 19de-eeuwse boerderijen Middenweg 6 en Angerechtsweg 11a. Bij de boerderij De 7 Linden (Angerechtsweg 14) is het stalgedeelte rond 1930 verbouwd tot atelierruimte met een groot venster ter plaatse van de baanderdeuren. Voor een mogelijk oudere kern Eemnesserweg 15 heeft men rond 1890 een nieuw voorhuis

Blaricum, Boerderij De 7 Linden

[p. 237]

opgetrokken met naastgelegen zomerhuis. Uit de tweede helft van de 19de eeuw dateren verder de dwarshuisboerderij Dorpsstraat 14-14A (circa 1860) en de langhuisboerderij Kerklaan 3 (circa 1870) met gesneden topgeveldecoratie en naastgelegen zomerhuis. Ontworpen door E. Rigter zijn de in 1909 gebouwde boerderijen Kerklaan 11 en Langeweg 15 (mansardedak). Voorbeelden van hovenierswoningen in eenvoudige zakelijk-expressionistische vormen zijn Binnenweg 8 en Venenweg 2 (beide circa 1930).

Woonhuizen. De met afluiving uitgevoerde kleine woning Achterom 5 draagt de jaartalankers ‘1696’. Achterom 1 is een 18de-eeuws dwars huis met omlijste ingang. Een 18de-eeuwse kern heeft mogelijk ook Fransepad 9. Voorbeelden van eenvoudige arbeidershuisjes zijn Dorpsstraat 2 (circa 1850), Fransepad 38 en Eemnesserweg 20 (circa 1880), en voorbeelden van grotere diepe huizen zijn Kerklaan 1 (circa 1905) en Kerklaan 13. Opvallend is het naar plannen van W. Kokje en B. Nijholt gebouwde dubbele huis Mosselweg 30-32 (1904) met loggia's op de verdieping. Het met mansardedak uitgevoerde woningblok Meentweg 17-23 (circa 1905) heeft een vooruitspringende trapgevel.

Met de komst van de forenzen verrezen aan de Larense kant enkele landhuizen. Een voorbeeld is het in 1871 voor steenfabrikant Haverkamp gebouwde blokvormige eclectische huis Jagtlust (Eemnesserweg 38; verbouwd 1924, W. Hamdorff). Voor C.G. Loeber verrees in 1901 de grote villa Zonnenhoef (Eemnesserweg 36) naar plannen van A.D.N. en J.G. van Gendt; de omringende tuin is ontworpen door L.A. Springer. De wit gepleisterde en met klokgevels uitgevoerde villa Hill cottage (Huizerweg 57; 1903) werd ontworpen door A. Jacot en W. Oldevelt. De wit gepleisterde, T-vormige villa Torenlaan 56 (1905), voorzien van een met hout beklede geveltop, kwam tot stand naar plannen van D.J. Nijland en C.L. van Kesteren voor laatstgenoemde. In Engelse landhuisstijl gebouwd zijn Naarderweg 49 (1905), Heideweg 6 (1907, M. Plate), de met overhoekse aanbouwen en serre uitgevoerde villa Goudsbloem (Heideweg 8; 1907, na brand herbouwd 1938) en de villa Berkenrode (Matthijssenhoutweg 4; 1909-'10, C.A. Lion Cachet). Overkragende bouwdelen in vakwerkstijl hebben Bussummerweg 33 en villa De Veldhoek (Noolseweg 39; 1911, H.D. Tabak). Expressionistische elementen vertonen het met mansardedak gedekte dwarse huis Torenlaan 61 (1912, G. Keppelink) en de villa Angerechtseweg 17 (1916, H.C. Elzinga). Een ontwerp in de trant van K.P.C. de Bazel vormt de villa De Merel (Schapendrift 80; circa 1910) met haar opvallende loggia en siermetselwerk.

In Nieuw Historiserende stijl ontwierp Th. Rueter het woonhuis met werkplaats Naarderweg 2 (1906), dat oorspronkelijk diende als drogisterij-schilderswerkplaats (uitstalkast zijgevel behouden). In hoofdvorm vergelijkbaar is de villa Eemnesserweg 37 (1912, serre met erker 1925). Het eigen huis van Rueter, Noolseweg 25-25a, dateert uit 1913 (hersteld na brand 1980). Zijn latere villa's zijn uitgevoerd in expressionistische landhuisstijl met rieten daken en elementen uit de Indische ‘Minang-Kabau’-stijl, zoals zichtbaar bij De Merelhof (Dr. Catzlaan 2b; 1927) en The Golden West (Noolseweg 23; 1927). Voorbeelden van kleinere villa's en middenstandswoningen in expressionistische stijl zijn de houten villa De Trekvogels (Huizerweg 24; 1921), nu ‘De Kleine Hof’, en de villa's Matthijsenhoutweg 8 en 37, Heide Weide (Eemnesserweg 19) en Eemnesserweg 22b (circa 1925), alsmede Fransepad 60-62 (1921, A.J. Joling) en Fransepad 2 (1926, H.F. Sijmons).

De Larense architect W. Hamdorff ontwierp in Blaricum diverse villa's in expressionistische stijl, zoals Past. De Saeyerweg 8 (1925), de in opdracht van de Borneo-Sumatra Handelsmaatschappij gebouwde villa De Molshoop (Noolseweg 32; 1927) en het wit gepleisterde landhuis-achtige pand Torenlaan 67 (1936). Door anderen ontworpen villa's in deze expressionistische landhuisstijl zijn Noolseweg 16 (1930), Het Lange Land (Vliegweg 15; 1931, K. van den Berg), Onder den Dael 8 (1938, P.C. van Uchelen) en Eemnesserweg 31a (1940), een ontwerp van A. Komter voor J.M. Komter. Ontworpen in functionalistische stijl zijn Schapendrift 55 (1935, H.F. Sijmons) en Bloemlandseweg 4a (1939, P.J. Elling; uitbreiding 1952, B. Merkelbach en P.J. Elling).

Stichting Internationale Broederschap. Voor de in 1900 op een terrein bij de Herv. kerk gevestigde stichting van christen-anarchisten ontwierp Th. Rueter enkele gebouwen. Na 1904 werden de gronden voor villabouw verkocht, maar er resteren nog enkele koloniehuisjes, waaronder het dubbele houten huis Torenlaan 29-31 (circa 1900), de L-vormige houten hut van Van Rees (Noolseweg 55; 1903, verbouwd tot atelierwoning 1932) en de hut van professor Brouwer (Torenlaan 70; 1904) naar een plan van R.C. Mauve. In de nabijheid staat de door Rueter in 1911 ontworpen hut 't Schoofje (Noolseweg 53), gebouwd als ‘kabouterpaleisje’ voor de dichter A. Roland Holst.

Atelierwoningen. Voor de begin 20ste eeuw naar Blaricum toestromende kunstenaars verrezen veel atelierwoningen. Een van de oudste is de met klokgevel uitgevoerde woning De Witte Olifant (Achterom 13; 1902), waarvan het ontwerp is geïnspireerd door de boerderijbouw, zoals ook het geval is bij De Smidse (Smedenweg 1, 1919), ontworpen door N. Eekman voor K. Schmidt. Uitgevoerd in expressionistische stijl zijn Vliegweg 9, In het Vliegje (Korte Vliegweg 6) en Schapendrift 71 (1920); de laatste werd op een trapeziumvormige plattegrond gebouwd voor beeldhouwer J. Raedecker. Verschillende atelierwoningen zijn ontworpen door H.C. Elzinga, zoals W. Singerweg (1918) voor P.M. Testas, Naarderweg 53 (1918) voor D. Wiggers, de woning Langeweg 7 (1920) en het atelier voor Lopez Leao Laguna (circa 1930) bij het bestaande pand Zwaluwenweg 26. Opmerkelijk is de houten atelierwoning Wallandlaan 6 (circa 1925). Een combinatie van expressionistische landhuisstijl en vormen uit de Indische ‘Minang-Kabau’-stijl vertoont de door Th. Rueter voor de dames Gerbig en Moret ontworpen houten ateliervilla De Vuurvogel (Bussummerweg 9, 1930). F.A. Eschauzier ontwierp in overleg met kunstschilder J. Voerman diens woonhuis

[p. 238]

Blaricum, Atelierwoning De Vuurvogel

met atelier Matthijssenhoutweg 49 (1933). Van de hand van K. van den Berg is het ontwerp van Torenlaan 23a (1935). G.Th. Rietveld ontwierp in Blaricum twee woonhuizen in functionalistische stijl met gepleisterde kubieke bouwvolumes in steen, glas en staal. De woning annex kunsthandel en atelier Zwaluwenweg 4 (1930-'31) kwam tot stand voor kunstschilder K. van Urk en

Blaricum, Muziektent

de woning Bloemlandseweg 3 (1935) voor schrijver A.D. Hildebrand.

Het tolhuis (Eemnesserweg 29), een klein gepleisterd pand met overkragend rieten dak en gelobde houten dakranden, dateert uit circa 1860.

Winkels. Het 19de-eeuwse huis Dorpsstraat 5 heeft in 1907 een winkelpui in jugendstil gekregen. Th. Rueter ontwierp het dubbele woon- en winkelpand Naarderweg 1-3 (1936) met overkragende houten topgevels.

Het café ‘Moeke Spijkstra’ (Torenlaan 10) werd in 1909 als bier-melksalon gebouwd naar ontwerp van W.J. Kaarsgaren.

De muziektent (Dorpsstraat ong.) kwam in 1926 tot stand naar een expressionistisch ontwerp van H.F. Sijmons volgens het ‘bühne-model’ met gesloten achterwand en rieten dak.

Op de Alg. begraafplaats (Woensbergweg ong.) bevindt zich het grafteken in de vorm van een gevleugelde figuur voor beeldhouwer J. Raedecker († 1956).