Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Zwijndrecht

Dijkdorp, ontstaan aan de Oude Maas op de in 1331-'37 aangelegde dijk om de Zwijndrechtse Waard. Het dorp werd ook 't Feer genoemd vanwege de hier vanaf 1332 varende veerpont naar Dordrecht. De ponthaven lag bij het Veerplein. Daar en langs de aansluitende Langestraat (Rotterdamseweg) ontstond een kleine dorpskern. Langs de Oude Maas vestigde zich nijverheid; vanaf de 16de eeuw eerst zoutziederijen, later een chemische fabriek (1898), een zeepfabriek (1912) en een oliefabriek (1914).

Zwijndrecht, (Geref.) Bethelkerk

Ten zuiden van het dorp bouwde men in 1866-'72 een draaibrug ten behoeve van de spoorlijn Rotterdam-Dordrecht (verwoest 1944) en parallel daaraan een verkeersbrug (1937-'39). Tussen dorpskern en spoorlijn kwam bebouwing tot stand volgens een uitbreidingsplan uit 1928-'29 van architectenbureau Granpré Molière, Verhagen & Kok. Het in 1916 ten zuiden van de Maasbruggen op het terrein van het huis Meerdervoort gebouwde tuindorp werd in 1972 grotendeels gesloopt ten behoeve van de Drechttunnel. Een saneringsplan uit 1946 en dijkverzwaring leidden tot veel vernieuwingen. Daarna is Zwijndrecht aan west- en noordzijde sterk gegroeid en ontstond aan de zuidzijde een industrieterrein met havens. In de uitbreidingswijken zijn de kerken van de oude dorpen Heer Oudelands Ambacht en Groote Lindt opgenomen.

De Herv. kerk (bij Kerkstraat 47) is een breed gebouw met een kleine opengewerkte geveltoren. Eind 14de eeuw verrees een eenbeukige, driezijdig gesloten, laat-gotische kerk. Aan de noordzijde zijn in 1658 twee haakse vleugels toegevoegd en in 1877 volgde een vleugel haaks op het koor. Toen werden ook de buitenmuren gepleisterd. De geveltoren dateert uit 1835 (vernieuwd 1965), het ingangsportaal bij het koor uit 1884 en de consistoriekamer uit circa 1930. De in 1992 gerestaureerde kerk wordt inwendig gedekt door houten tongewelven, aan de noordzijde rustend op vier slanke dorische zuilen van hout. Tot de inventaris behoren een midden-17de-eeuwse preekstoel en een tekstbord uit 1634. De forse pastorie (Rotterdamseweg 38), met sobere neoclassicistische deuromlijsting, dateert uit 1863.

De (Herv.) Pietermankerk (Burg. Pijl Hogeweglaan 1, Heer Oudelands Ambacht) is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een met leien beklede houten geveltoren met naaldspits. De op een omgracht kerkhof gelegen kerk stamt waarschijnlijk uit het midden van de 15de eeuw. De houten consistoriekamer is bij een verbouwing in 1989 toegevoegd. Het kerkinterieur wordt gedekt door een houten tongewelf op muurstijlen en bevat een priesterzerk uit 1520 en een preekstoel uit 1690.

Overige kerken. Ter plaatse van een afgebrande voorganger uit 1865 verrees in 1912 naar ontwerp van J.F.L. Fourring de huidige (Herv.) Lindtsekerk (Develweg 28, Groote Lindt) als een tweebeukige zaalkerk in neoromaanse

Zwijndrecht, (Geref.) Koningskerk

[p. 552]

Zwijndrecht, Herv. lagere school

vormen met ongelede toren en tentdak. Van de oude kerk is de neoclassicistische pastorie (Develweg 30) met hardstenen pronkrisaliet behouden. De (Geref.) Bethelkerk (Rotterdamseweg 73) is een neoclassicistische zaalkerk uit 1890 voorzien van een geveltoren met smalle lantaarn en slanke spits. De haakse uitbreiding dateert uit 1911. In 1927 gebouwd naar plannen van H.P.J. de Vries is de R.K.H. Hart van Jezuskerk (Burg. De Bruinelaan 76), een sobere lage zaalkerk met vrijstaande toren en later toegevoegd portaal. Uit 1962 dateert de door H.D. Bakker ontworpen, opvallende moderne (Geref.) Koningskerk (Koningsplein 2) met brede onderbouw, een smallere en hoge zaal, bordestrappen en een opengewerkte betonnen klokkentoren. De kerk van de Geref. Gemeente (Burg. Jansenlaan 37), een zaalgebouw met smalle klokkentoren op de hoek, is rond 1963 tot stand gekomen naar ontwerp van C.G. Geenen & L.R.T. Oskam.

Scholen. Rond 1915 is de voorm. Chr. lagere school ‘De Morgenstond (Rotterdamseweg 52) gebouwd als een tweeklassige middengangschool. De voorm. Herv. lagere school (Lindelaan 51) kwam rond 1920 tot stand als een vierklassige middengangschool en werd later uitgebreid met twee klassen. Boven de ingang zitten gevelstenen met een voorstelling van opengeslagen boeken. Het voor schipperskinderen ingerichte R.K. Julia-internaat (Burg. De Bruinelaan 84) is een L-vormig tweelaags gebouw uit 1924.

Zwijndrecht, Raadhuis

Het raadhuis (Raadhuisplein 1), een fors tweelaags pand met bodewoning, postkantoor en politiebureau, werd gebouwd in 1933 naar een traditionalistisch ontwerp van het architectenbureau Granpré Molière, Verhagen & Kok. Het gebouw bood tevens onderdak aan de afdelingen ‘Maatschappelijk werk’ en ‘Gemeentewerken’. Het hogere rechter gedeelte bevat de raadzaal, herkenbaar aan het kleine balkon en de gebrandschilderde ramen van atelier Gidding & Tuynenburg. In 1967 is een burgerzaal toegevoegd, in 1985 gevolgd door een tweede uitbreiding.

Woonhuizen. Tot de oudste Zwijndrechtse woonhuizen behoort het neoclassicistische middenganghuis Rotterdamseweg 24 (circa 1895). Sobere jugendstil-details sieren het woon- en winkelpand Rotterdamseweg 37 (circa 1905) en de huizen Rotterdamseweg 62-64 (1907 en circa 1910). Rotterdamseweg 173 (circa 1910) en Rotterdamseweg 60 (circa 1915) hebben een chaletstijl-sierspant. Iets jonger zijn het gepleisterde herenhuis Burg. De Bruinelaan 3 (1917) en het met zakelijk-expressionistische details uitgevoerde herenhuis Burg. De Bruinelaan 2 (circa 1925). Het in 1933 ter plaatse van het oude raadhuis opgetrokken complex woon- en winkelpanden Veerplein 1-57 vertoont een combinatie van functionalistische en zakelijk-expressionistische elementen.

De watertoren (Ringdijk 192-194) verrees in 1897 naar een neorenaissanceontwerp van F.A. de Jongh. Deze bakstenen toren op natuurstenen basement is voorzien van een pilastergeleding en een uitkragende bovenbouw met ijzeren vlakbodemreservoir. Bij een renovatie in 1964 is het dak versoberd en de lantaarn vereenvoudigd. De laatste restauratie is uitgevoerd in 1996.

De gietijzeren straatlantaarn aan de Burg. De Bruinelaan werd in 1917 geplaatst ter gelegenheid van het veertigjarig ambtsjubileum van burgemeester De Bruine.

Het station (Stationsplein 2) is een modern gebouw met uitwendige staalconstructie en vrijstaande klokkentoren, opgetrokken in 1965 naar plannen van C. Douma en M.W. Markenhof.

De Alg. begraafplaats (Jeroen Boschlaan 26), aangelegd rond 1937, heeft een met laat-expressionistische details uitgevoerde kleine aula met dakruiter en rieten dak.

De Herv. kerk van Kijfhoek (Kijfhoek 30), gelegen ten westen van Zwijndrecht, is een eenbeukige kerk met een driezijdig gesloten koor en een met leien beklede houten geveltoren met naaldspits. De kerk werd in de 13de eeuw gesticht. Het huidige laat-gotische koor is waarschijnlijk midden-15de-eeuws. Het schip heeft men in de 17de eeuw vernieuwd en in de 19de eeuw gewijzigd. In de eveneens 17de-eeuwse geveltoren hangt een door Evert Vos gegoten klok (1617). De bij herstel in 1927 toegepaste machinale baksteen is bij de restauratie in 1983 weer verwijderd. Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf met trekbalken, korbelen en muurstijlen en bevat een preekstoel en grafzerken uit de 17de eeuw.