Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Strijen

Dorp, ontstaan in de middeleeuwen op een langgerekte zanderige rug, die later werd opgenomen in de Keizersdijk richting Maasdam. De heerlijkheid verdween bij de St.-Elisabethsvloed (1421) korte tijd onder water. Herdijking van de polder Het Oudeland van Strijen volgde in 1436; die werd in 1471 aan de oostzijde vergroot met de Polder Oud-Bonaventura. Het 17de-eeuwse raadhuis (verbouwd 1862) werd in 1926 afgebroken. Door latere inpolderingen kreeg de haven - met de Keen als spui - rond 1650 een langgerekt havenkanaal naar het Hollands Diep bij Strijensas. In 1759 had Strijen te lijden van een dorpsbrand en in 1953 van de Watersnoodramp. Daarna is het dorp in zuidoostelijke, zuidwestelijke en noordelijke richting uitgebreid.

De Herv. kerk (Kerkstraat 48), oorspronkelijk gewijd aan de O.L. Vrouwe, is een tweebeukige kruiskerk met lage dwarskapel, vijfzijdig gesloten koor en een toren van twee geledingen met ingesnoerde spits. De toren verrees begin 14de eeuw bij een al in 992 vermelde kapel. De bij de onderbouw toegepaste gekoppelde rondboognissen heeft men herhaald bij de verhoging van de toren in het midden van de 15de eeuw. In de toren hangen een klok uit 1388 en een uit 1929 (Petit & Fritsen). Het huidige koor met overhoekse pinakels tegen de steunberen kwam waarschijnlijk eind 15de eeuw tot stand en het schip begin 16de eeuw (een thans verdwenen steen gaf het jaartal 1511). In 1847-'48 heeft

Strijen, Woonhuis Kerkstraat 65

men de noorderzijbeuk aangebouwd. De kerk is gerestaureerd in 1937-'39 (nieuwe consistorie) en in 1993-'94. Het interieur wordt gedekt door houten tongewelven (beschot 1920) en heeft een quasi-gotische scheiding tussen schip en zijbeuk (1937-'39). Tot de inventaris behoren enkele grafzerken (15de-17de eeuw), een doophek en herenbank (beide eind 17de eeuw), een preekstoel (circa 1800) en een door P. van Oeckelen gebouwd orgel (1839-'40).

De Geref. kerk (Spui 12) is een zaalkerk uit 1892 met dakruiter. De aangebouwde pastorie dateert uit circa 1925.

Het voorm. raadhuis (Kerkstraat 54) verrees in 1926-'27 in zakelijk-expressionistische vormen, naar ontwerp van D. Visser en met D.H. Lammers als uitvoerend architect. Opvallend zijn de robuuste toren boven de ingang en de raadzaal met langgerekte glas-in-loodramen naar ontwerp van V. Huszar.

Woonhuizen. De zijgevel van het uit circa 1910 daterende huis Kerkstraat 65 bevat een renaissance-cartouche met de kop van een moor en het jaartal 1575. Een 18de-eeuwse kern hebben de van puntgevels voorziene huizen Kerkstraat 3 en 11-13. In neoclassicistische stijl gebouwd zijn het middenganghuis Kerkstraat 34 (circa 1850) en het forse huis Molenstraat 31

[p. 499]

Strijensas bij Strijen, Luchtwachtuitkijktoren

(circa 1880). Bij het in omvang vergelijkbare herenhuis Kerkstraat 60 (circa 1880) zijn eclectische details toegepast. Voorbeelden van eclectisch vormgegeven middenganghuizen met hoger opgetrokken middenrisaliet zijn Molenstraat 66 (circa 1875) en Schelpweg 8 (1883). Jugendstil- en rationalistische details vertoont het huis Kerkstraat 6 (circa 1919).

Het winkelpand Kerkstraat 24 heeft een gepleisterde ingezwenkte lijstgevel en een winkelpui uit circa 1890 met eclectische details en gietijzeren zuiltjes.

De voorm. smederij (Kerkstraat 47),

Strijensas bij Strijen, Ophaalbrug

nu een museum, zou in de kern uit de 15de eeuw dateren, heeft een gevelsteen uit 1764 en kreeg rond 1900 haar huidige gepleisterde uiterlijk. Ervoor staat een ijzeren travalje.

De spuisluis (Boompjesstraat ong.) werd in 1612 gebouwd om bij springvloed zeewater in de Keen te kunnen inlaten en vervolgens de haven te ‘schuren’ tegen verzanding. De stenen boogbrug dateert uit 1841.

De watertoren (Schelpweg 46) verrees in 1914 naar ontwerp van J. Smit en constructeur A. Visser. De bakstenen toren heeft een uitkragende bovenbouw met ijzeren vlakbodemreservoir.

De voorm. vlasroterij (bij Nieuwedijk 87) dateert van circa 1930 en bestaat uit enkele rootkamers en een schoorsteen.

De Alg. begraafplaats (Kerkstraat 78) werd rond 1829 aangelegd. Opvallend is de grafzerk voor Schilleman Herweijer Jilles († 1874).

Boerderijen. Rondom Strijen ligt een aantal oudere hoeves. Het dwarse woonhuis van de boerderij Broekseweg 6 dateert nog uit de 17de eeuw. Dit geldt ook voor de rond 1900 verbouwde hoeve Bouwlust (Zuid-Kavelsedijk 3), waar het woonhuis aan de rechterzijde is voorzien van ontlastingbogen en sierankers. Het zomerhuis is in opzet 18de-eeuws. De zijlangsdeelboerderij Waalenburg (Kooilandsedijk 33) heeft een gepleisterd woonhuis met ingezwenkte lijstgevel. De hekpijlers zijn voorzien van hardstenen bollen versierd met festoenen en dateren uit 1650. Keizersdijk 4 is een kleine dijkboerderij met dwarsdeelschuur (begin 19de eeuw). De zijlangsdeelboerderij Ora et Labora (Land van Esseweg 6) dateert in haar huidige vorm van circa 1875.

Strijensas. Dit dorp ligt ten zuidoosten van Strijen aan de monding van het rond 1650 verlengde havenkanaal van Strijen in het Hollands Diep. Het heeft geleden van beschietingen in 1944 en de Watersnoodramp van 1953. Het woonhuis Havenstraat 59 is een diep huis voorzien van sierankers en een gevelsteen uit 1707. De boerderij Havenstraat 3 heeft een 18de-eeuwse, deels houten, schuur en een woonhuis uit circa 1905. De sluis (bij Buitendijk 2) is een schutsluis met vier paar puntdeuren, gebouwd in 1848 ter vervanging van een sas uit circa 1650. In 1926 werd de sluis gerepareerd en verlengd. Bij een restauratie in 1960 zijn stalen deuren geplaatst. Het voorm. veerhuis (Buitendijk 2) dateert van circa 1850. De rond 1890 gebouwde lichtbaak (Buitendijk ong.) bestaat uit een opengewerkte ijzeren constructie met trap, omgang en lichthuis. Uit 1908 dateert de dubbele ophaalbrug over het havenkanaal (bij Buitendijk 2), uitgevoerd met geklonken hameipoorten en balansen. De openbare lagere school (Havenstraat 5) is een drieklassige gangschool uit circa 1900. De Herv. kerk (Kerkplein 2), een lage zaalkerk met dakruiter, is gebouwd in 1952 naar plannen van C.C. Basters en verving een in 1944 verwoeste voorganger uit 1879.

Bunkers. Ten oosten van Strijensas ligt aan de monding van de Dordtsche Kil in het Hollands Diep een uit 1937 daterend kazemat (Oude Dijk ong.) van het type VIS, bedoeld voor flankerend kanonvuur ter verdediging van de Moerdijkbruggen. Westelijk daarvan zijn begin 1940 vijf groepsschuilplaatsen aangelegd. Op de in mei 1940 beschadigde kazemat verrees in 1953 een luchtwacht-uitkijktoren, gebouwd in prefab-beton (Schokbeton) volgens het Raat-systeem naar een standaardontwerp van architectenbureau M. Zwaagstra.