Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Sliedrecht

Dijkdorp aan de Beneden-Merwede. Een eerste vermelding in 1064 betrof waarschijnlijk Oud-Sliedrecht, dat in 1421 ten onder ging in de huidige Biesbosch. Na de bedijking van de Alblasserwaard in 1277 ontstond een lineaire nederzetting. Al in de 15de eeuw genoot Sliedrecht bekendheid als een dorp van griendwerkers, die het rijshout uit de genoemde Biesbosch haalden. In 1678 bedacht men hier het voor de dijkbouw belangrijke zinkstuk, een met stenen verzwaard afzinkbaar vlechtwerk van rijshout. Uit de waterbouwkundige activiteiten ontwikkelde zich de baggerindustrie, die het dorp internationale bekendheid verschafte. Door de ontwikkeling van baggerindustrie en scheepsbouw onderging het dorp tussen 1860 en 1890 een verdichting van de bebouwing en een uitbreiding binnendijks en langs de Stationsweg. Tussen 1914 en 1931 verwezenlijkte men op opgehoogde platen in de rivier een buitendijkse uitleg met industrieterreinen en arbeiderswoningen. Na de Tweede Wereldoorlog is bij verdere uitbreidingen het gebied tussen Merwede en Betuwelijn volgebouwd.

De Herv. kerk (Kerkbuurt 131) is een aan de korte zijden driezijdig gesloten zaalkerk voorzien van een noordvleugel en een toren van vier geledingen met balustrade en spits. De torenonderbouw bevat laat-13de-eeuws muurwerk. Het huidige schip werd in 1762-'63 opgetrokken en verving de door brand verwoeste middeleeuwse voorganger. De toren kreeg in 1825 een nieuwe bovenbouw. Hierin hangt een door Henricus Meurs gegoten klok (1604). In 1849 werd de kerk aan de noordzijde uitgebreid met een vleugel naar ontwerp van G.N. Itz. Restauraties zijn uitgevoerd in 1952 (torenspits), 1958-'59 (betonskelet toren) en 1964 (kerk).

Het interieur wordt gedekt door houten tongewelven. De begin 19de eeuw ingebouwde galerijen zijn vergroot in 1844. Uit 1762-'63 dateert de door J. van Aken ontworpen inventaris in Lodewijk XV-stijl met preekstoel, dooptuin, lezenaars, banken en psalmbordjes. Verder bevat de kerk een door C.F.A. Naber gebouwd orgel (1852).

De synagoge (Rivierdijk 33-35) is

[p. 487]

Sliedrecht, Geref. kerk

een dwars pand met rondboogvensters in de bovenruimte. Het onderhuis bevatte de woning van de voorganger en een mikwe. Het uit 1845 daterende gebouw is na leegstand (vanaf 1920) in 2002-'03 vanwege de dijkverzwaring verplaatst en gerestaureerd. Het 19de-eeuwse meubilair is grotendeels een schenking van de synagoge in 's-Hertogenbosch.

Overige kerken. Het rond 1885 opgetrokken zaalgebouw van de (Chr. Geref.) Beth-el kerk (Kerkbuurt 72) heeft een topgevel met klimmend boogfries. De moderne aanbouw aan de straatzijde is uit circa 1970. Uit het interbellum dateren het zaalgebouw van de (Chr. Geref.) Eben Haëzerkerk (Middeldiepstraat 31; circa 1920) en de Geref. kerk (Middeldiepstraat 6; 1931), een zakelijk-expressionistische kruiskerk met een slanke toren in de vieringoksel. De naoorlogse R.K. kerk O.L. Vrouwe Altijddurende Bijstand (Stationsweg 179; 1948, N.F.A. Molenaar) is een traditionalistische zaalkerk met gemetselde dakruiter.

Raadhuizen. Het nu als museum dienende voorm. raadhuis annex kantongerecht Kerkbuurt 99 bestaat uit twee - oorspronkelijk afzonderlijke - panden in neoclassicistische stijl met gepleisterde lisenen en bekronende driehoekige frontons. Het in 1853 door aannemer A. van der Lind gebouwde raadhuisgedeelte heeft een wapensteen boven de ingang. Het gerechtsgedeelte kwam

Sliedrecht, Raadhuis en kantongerecht Kerkbuurt 99 (1991)

in 1885 tot stand naar ontwerp van J.F. Metzelaar. Het huidige raadhuis Dr. Langeveldplein 30 is een breed U-vormig pand met dakruiter, gebouwd in 1921-'23 naar een sober expressionistisch ontwerp van G. Friedhoff en J.H. Plantinga (stedenbouwkundig advies van K.P.C. de Bazel). De glas-in-lood-ramen in de trouwzaal (1948) tonen het ontstaan en de opkomst van de baggerindustrie.

De openbare lagere Prinses Julianaschool met onderwijzerswoning (Merwestraat 16-18) is een U-vormig gebouw uit circa 1920 in zakelijkexpressionistische stijl.

De brandweerkazerne (Middeldiepstraat 46-48), gebouwd rond 1955, bestaat uit een garage, een kantoorgedeelte en een slangentoren.

Woonhuizen. Het met riet gedekte diepe dijkhuis Rivierdijk 719 (circa 1850) heeft een benedendijks achterhuis. Een neoclassicistische deuromlijsting bezit Rivierdijk 589 (circa 1860). De meer karakteristieke dijkbebouwing bestaat uit dwarse huizen met lijstgevels en dakkapellen, zoals Rivierdijk 470 (circa 1850), dat een neoclassicistische ingangsomlijsting heeft. In eclectische stijl uitgevoerd zijn de dwarse huizen De Wilgenhorst (Molendijk 16; circa 1870), Rivierdijk 759 (circa 1880) en Kerkbuurt 247 (circa 1880).

Aan de Molendijk staan diverse grote neoclassicistische herenhuizen, die in het bezit waren van de in de baggerindustrie actieve familie Volker, zoals Molendijk 181 (circa 1850), dat in 1916 voor Adr. Volker werd verbouwd naar plannen van B. van Bilderbeek. Zijn zoon A. Volker liet in 1930 het herenhuis Molendijk 204 (1885) verbouwen naar plannen van B. van Bilderbeek en H.A. Reus. Dit pand is in 1973 ingericht als baggermuseum. Het eveneens aan de familie Volker behorende herenhuis Molendijk 208 (circa 1860) kreeg in 1885 een kantoorfunctie, werd in 1930 uitgebreid (serre) en is nu in gebruik als bibliotheek en archief van het baggermuseum.

Forse herenhuizen met eclectische afgeronde vensteromlijstingen zijn Rivierdijk 506 (circa 1860) en Rivierdijk 496 (circa 1870); het laatstgenoemde pand wordt ‘bewaakt’ door twee zinken sfinxen. Een L-vormige plattegrond hebben Kerkbuurt 52 (circa 1875), uitgevoerd in een deftige neoclassicistische stijl, en Molendijk 18 (circa 1880), met gepleisterde gevels en een dwarsvleugel met afgeschuinde hoeken. In neorenaissance-stijl uitgevoerd is het herenhuis De Schalm (Kerkbuurt 137) uit 1904 en in chaletstijl opgetrokken is Kerkbuurt 209 (circa 1905). De grote villa Dr. Langeveldplein 2 (circa 1910) is een voorbeeld van ‘Um 1800’-stijl. De herenhuizen Rivierdijk 705 (circa 1910) en De Rustplaats (Rivierdijk 498-500) zijn opvallend door de rijke gevelafwerking met verschillende kleuren baksteen en jugendstildetails.

[p. 488]

Sliedrecht, Station (1992)

De laatste heeft boven de erker met balkon een schermgevel gedateerd ‘1909’. De zakelijk-expressionistische villa Mira Ria (Rivierdijk 484) is uit 1928.

Kantoren. Het tweelaagse voorm. G.E.B.-kantoorgebouw met conciërgewoning Kerkstraat 10-12 (1915) heeft een risalerende entreepartij en een dakrand die door een gemetselde balustrade is afgezet. Het kantoorgebouw A.W. de Landgraafstraat 49 (circa 1925) bestaat uit afwisselende blokvormige volumes in expressionistische vormgeving.

Het voorm. station (Stationsplein 8-48) is een langgerekt pand met hoger oprijzend middendeel en chaletstijldetails, gebouwd in 1883-'85, mogelijk naar ontwerp van M.A. van Wadenoyen. De stationschef woonde op de verdieping. De perronoverkapping rust op gietijzeren zuiltjes.

De watertoren (Rivierdijk 128) verrees in 1886 naar ontwerp van J. Schotel als een ronde toren voorzien van een uitkragend gecementeerd bovengedeelte met daarin een ijzeren vlakbodemreservoir. Het entreeportaal met trapgevel vertoont sobere neogotische-vormen.

Het trafohuisje aan de Rivierdijk (nr. 146) is een klein blokvormig pand met tentdak, gebouwd in 1910 met gekleurde baksteendecoraties.

De voorm. bioscoop (Dr. Langeveldplein 28) werd in 1920 gebouwd met expressionistische vensterpartijen aan weerszijden van de ingang.

Het havenmeesterskantoor (tegenover Havenstraat 14) is een klein gebouwtje met glazen wanden uit circa 1935.

De Alg. begraafplaats (Thorbeckelaan ong.) werd aangelegd in 1885 (hek) en uitgebreid in 1908. Uit 1935 dateert de voorm. aula. Interessant zijn de obelisk op sokkel voor ds. J.W. Lieftinck (<+1901>), de grafzerk voor Adr. Volker († 1903) en de graven van andere baggerondernemers als Van der Giessen, Kalis en Bos.