Rijpwetering
(gemeente Alkemade)
Dijkdorp, ontstaan in de middeleeuwen als ontginningsdorp vanuit Leimuiden en rond 1342 voor het eerst vermeld. De lintbebouwing ontwikkelde zich aan weerszijden van de Rijt, waarover in 1870 een brug werd aangelegd.
De R.K. kerk O.L. Vrouwe Geboorte (Past. Van de Plaatstraat 15) is een driebeukige pseudo-basilicale kerk met een driezijdig gesloten koor en een ingebouwde toren van drie geledingen met spits met frontalen. Deze in 1858-'60 naar ontwerp van Th. Molkenboer gebouwde neogotische kerk is in 1997-2000 gerestaureerd. Het interieur wordt gedekt door gestucadoorde houten kruisribgewelven. Tot de inventaris behoren een door L. Ypma gebouwd orgel (1874) en een neogotisch hoofdaltaar (1905-'06), vervaardigd door J. Custers en afkomstig uit de kerk van de Heilige Martelaren van Gorkum in Bergen op Zoom (overgebracht 2000).
Eveneens ontworpen door Molkenboer is de blokvormige pastorie (Past. Van de Plaatstraat 17) uit 1860. De nabijgelegen Oude Pastorie (Past. Van de Plaatstraat 26) is een eenlaagspand uit 1846. Boerderijen. Een mogelijk 18de-eeuwse kern heeft de langhuisboerderij Past. Van de Plaatstraat 79. De kern van de Hertogs Hoeve (Achterdijk 2) is laat-18de-eeuws; de naastgelegen schuur dateert uit de 19de eeuw. Een dwars geplaatst woongedeelte heeft de boerderij Past. Van de Plaatstraat 24 uit 1860. Andere voorbeelden van langhuisboerderijen zijn Zuidweg 53 (circa 1890) en de boerderijen Zwanenburg (Zuidweg 20; circa 1890), met decoratieve baksteenbanden, en Vrede Daal (Past. Van de Plaatstraat 28; circa 1915).
Woonhuizen. Uit circa 1870 dateert het diepe huis Past. Van de Plaatstraat 31 met afgeknotte tuitgevel en gepleisterde elementen. Het met paraboolvormig dak uitgevoerde huis Oud Adeselaan 2 (circa 1925) vertoont expressionistische invloeden. De tweelaags villa Kastana (Koppoellaan 4; circa 1930) heeft een zakelijk-expressionistisch karakter.
De herberg ‘De Vergulden Vos’ (Koppoellaan 22) stamt uit 1618 en heette toen ‘De Rode Vos’. De huidige langgerekte vorm kreeg zij bij een verbouwing in de eerste helft van de 19de eeuw. Het pand heeft als waag, rechthuis en herberg gediend.
Poldermolens. Ter bemaling van de Drooggemaakte Veender- en Lijkerpolder dienden de Lijkermolen 1 (Poeldijk 8) en de Lijkermolen 2 (Poeldijk 1). Beide zijn twaalfkante grondzeilers uit 1779-'80 met een bakstenen romp en een met riet gedekte kap. Voor de bemaling van de polder Waterloos zorgde de Waterloosmolen (Achterdijk 11). Deze met riet gedekte achtkante grondzeiler werd in 1857 gebouwd op de bakstenen voet van een afgebrande voorganger uit 1775.
Oud-Ade. Dit dorp ten westen van Rijpwetering ontstond bij een in 1808 gestichte katholieke kerk. Boerderijen. Karakteristiek zijn de boerderij Zwarteweg 4, met dwars geplaatst woonhuis en de jaartalankers ‘1821’, en de langhuisboerderij Leidseweg 2 (circa 1890). De huidige R.K. St.-Bavokerk (Leidseweg 6) is een eenbeukige kerk met vijfzijdig gesloten koor en een ingebouwde toren van twee geledingen met spits. Deze neogotische kerk met neoromaanse elementen kwam in 1868 tot stand naar ontwerp van H.J. van den Brink en verving een voorganger uit 1846. De inventaris van de in 1988-'90 gerestaureerde kerk dateert uit de bouwtijd, zoals het door J.A. Oor vervaardigde marmeren hoofdaltaar, de preekstoel, het Mariaaltaar uit het atelier van Lennaerts & Houtermans en het Maarschalkerweerdorgel (1869). De naar ontwerp van Th. Molkenboer gebouwde pastorie (Leidseweg 4) uit 1881 heeft in de voorgevel een tegeltableau met voorstelling van De Goede Herder (1941). De houten woonhuizen Kolk 14-20 zijn in 1946-'50 uit Zweedse bouwpakketten gebouwd in het kader van Oostenrijkse herstelbetalingen.
Ten zuidwesten van Oud-Ade ligt de in de kern 17de-eeuwse Moppenhoeve (Rode Polder 1), een deels onderkelderde krukhuisboerderij met zomerhuis. In de omgeving van Oud-Ade staan verder enkele poldermolens. Aan de Zuidzijdervaart ligt de rond 1632 gebouwde Rode Molen (Rode Polder 3), die de Rode Polder bemaalde. Deze wipmolen heeft een met riet gedekte ondertoren en een houten bovenhuis met rieten kap. Voor de bemaling van de Vrouwe-Vennepolder diende de Vrouw Vennemolen (Leidseweg ong.), een wipmolen uit 1632 die bij een ingrijpende restauratie in 1835 grotendeels is vernieuwd. Op een met riet gedekte ondertoren staat het met hout bekleed bovenhuis. De Akkerslootmolen (bij Akkerslootpolder 7) is een met riet gedekte achtkante grondzeiler uit 1793 die de Akkersloot-, Hertogs- en Blijverspolder bemaalde. De Blauwe Molen (Achterdijk ong.), een met riet gedekte achtkante grondzeiler, is uit Rotterdam afkomstig en staat sinds 1904 op de huidige plaats. Deze molen bemaalde de Blauwe Polder.
Zevenhuizen. Dijkgehucht ten westen van Rijpwetering. Het voorm. rechthuis van de ‘Vrije en Lage Boeckhorst’ (Boekhorsterweg 11) is een deels onderkelderd pand uit circa 1750, voorzien van een trapgevel met spitsboogvormige nissen. Interessante boerderijen zijn de in de kern 17de-eeuwse hallenhuisboerderij Boekhorsterweg 1, met aan de lange zijde een tot topgevel opgetrokken gedeelte en aangebouwd zomerhuis, en de boerderij Boekhorsterweg 21 (circa 1870) met zomerhuis (1868).
Auteursrechtelijk beschermd