Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Rijnsburg

Dorp, ontstaan op de noordelijke oeverwal van de Oude Rijn en in 866 voor het eerst vermeld. Bij de hier in 975 door graaf Dirk II gestichte kapel liet Petronella van Saksen, weduwe van graaf Floris II, in 1133 een benedictinessenklooster

Rijnsburg, (Herv.) Laurentius- of Abdijkerk

bouwen: de Abdij Rijnsburg. Even ten noorden van het klooster ontwikkelde de nederzetting zich verder aan weerszijden van de Nieuwe Vliet, een afgegraven bocht van de Rijnsburgse Vliet. Nadat de abdij in 1573-'74 grotendeels was verwoest, volgde de herbouw van de kerk in 1578. Ten behoeve van de bloementeelt werd in 1914 de veilingvereniging Flora opgericht. Na de Tweede Wereldoorlog zijn huizen gebouwd op de tuinbouwgronden binnen de bebouwde kom en na 1966 ten zuiden daarvan.

De (Herv.) Laurentius- of Abdijkerk (Kerkstraat 32) is een driebeukige kruiskerk met kooromgang en een toren van drie geledingen met achtzijdige lantaarn en naaldspits. De 12de-eeuwse tufstenen toren is de na de verwoesting van de abdij (1573) overgebleven zuidelijke toren van het westfront van de abdijkerk. Aan de noordzijde van de toren zijn romaanse rondbogen zichtbaar, restanten van de nonnengalerij tussen

[p. 413]

Rijnsburg, (Geref.) Maranathakerk

beide torens. In de toren hangen een door Ricout Butendiic gegoten klok (1444) en een klok van Cornelis Ammeroy (1603). De lantaarn en naaldspits uit 1830 zijn herbouwd bij de restauratie in 1964. Het in 1578 herbouwde schip kreeg in 1633 een noordbeuk en in 1660 een kooromgang. Bij een ingrijpende verbouwing tussen 1903 en 1923, naar plannen van H.J. Jesse en W.I. Fontein, heeft men de huidige zuidbeuk en transeptarmen toegevoegd. Een nadere restauratie vond plaats in 1980-'81. Blijkens opgravingen in 1949 was de oude abdijkerk een driebeukige kerk met klaverbladvormig koor. In dit koor werden de Hollandse graven en hun familieleden begraven. Op het omliggende terrein is deze plattegrond door middel van

Rijnsburg, Kwekerswoning Oegstgeesterweg 194

Rijnsburg, Spinozahuis

muurtjes zichtbaar gemaakt. In de toren zijn fragmenten van romaanse zuilen van trachiet opgesteld, vermoedelijk afkomstig uit refter en kapittelzaal van de abdij. Tegen de koorwanden staan 15de- en 16e-eeuwse grafzerken. Opvallend is verder de achtkante preekstoel (circa 1660).

Overige kerken. De (Herv.) Bethelkerk (Brouwerstraat 45) is een zaalkerk uit 1928, die rond 1965 is voorzien van een ingangsportaal en een vrijstaande open klokkentoren. Naoorlogse zaalkerken zijn de (Geref.) Maranathakerk (Burg. Hermansstraat 40; 1954, A.T. Kraan en P. van Nieuwkoop), uitgevoerd in wederopbouwstijl, en de (Geref.) Petrakerk (Voorhouterweg 2a; 1959, D. Verloop en S. van der Mey) met open geveltoren.

De Chr. lagere Koningin Wilhelminaschool (Kerkstraat 21) is een L-vormig zesklassig schoolgebouw uit 1922. Woonhuizen. Rond 1660 is het zogeheten Spinozahuis (Spinozalaan 29) gebouwd, een eenvoudig dwars huis met zadeldak tussen topgevels, dat tot 1663 werd bewoond door de wijsgeer Baruch Spinoza. Dit in 1899 voor het publiek opengestelde pand herbergt een verzameling voorwerpen met betrekking tot Spinoza. Uit de late 17de eeuw dateren de diepe huizen Moleneind 12 (wit gepleisterd) en Oude Vliet 6. De gepleisterde panden Vliet N.Z. 44, 46 en 48 hebben een 19de-eeuws aanzicht, maar zijn mogelijk ouder. De voorm. ‘Luxe-broodbakkerij’ Smidstraat 70 (1914) heeft een winkelpui van geglazuurde baksteen met jugendstil-detaillering.

Boerderijen. Voorbeelden van oorspronkelijk 17de-eeuwse boerderijen zijn Moleneind 17 met boven de vensters ontlastingsboogjes in rode baksteen, en de in 1906 gepleisterde boerderij Moleneind 35-37 met uitgebouwde en onderkelderde opkamer. De boerderij Korte Voorhouterweg 10 (1908) heeft een ingezwenkte gevel met kroonlijst.

Kwekerijen. Karakteristieke voorbeelden van kwekerswoningen zijn Oegstgeesterweg 194 (1893), Sandtlaan 17 (1905) met aangebouwde bollenschuur, Sandtlaan 33 (1910) en Oegstgeesterweg 200 (1915) met twee vrijstaande grote bollenschuren (één uit 1923). De bollenschuur ‘Ingenieur Zandbergen’, Oegstgeesterweg 206a, is een groot drielaags bakstenen gebouw uit 1930 (gevelsteen) met plat dak.

[p. 414]

De Geref. begraafplaats (Sandtlaan 37) werd geschonken door G. van den Eijkel aan de Geref. kerk te Rijnsburg. De aanleg in 1893 wordt gememoreerd op een midden op de begraafplaats opgetrokken torenvormig bakstenen monument in zakelijk-expressionistische stijl met vier zitbankjes en vier bloembakken (circa 1925).