Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Ooltgensplaat
(gemeente Oostflakkee)

Voorstraatdorp met kerkring, gesticht in de polder Het Oudeland (1481-'83). De haven met spuikom (Spuidijk) heeft sinds de aanleg van de polder Het Rietveld (1741) een havenkanaal naar het Volkerak. De Voorstraat (met achterwegen) komt uit op de Kerksingel, waarvan de gracht in 1929 werd gedempt. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog was het dorp van strategisch belang vanwege de beheersing van het Volkerak. In 1811 legde men verder oostelijk een fort aan, alsmede aan de landzijde drie redoutes; de noordelijkste daarvan (Noordzijdsedreef) is nu in gebruik als begraafplaats. Na de Watersnoodramp van 1953 is het dorp aan de westzijde uitgebreid.

De Herv. kerk (Voorstraat 52) is een L-vormige zaalkerk met aangebouwde consistoriekamer en een ingebouwde toren van drie geledingen met achtkantige spits. Deze neoclassicistische kerk met gepleisterd front kwam in 1847 tot stand op de fundamenten van een 16de-eeuwse

Ooltgensplaat, Herv. kerk

(1527-'53) voorganger. Het ingangsportaal is voorzien van dorische pilasters en een fronton. De bovenzijde van de toren heeft men in 1893 vernieuwd naar plannen van J.H.B. Veenenbos. Tot de inventaris behoren een preekstoel, een dooptuin met twee reliëfs (Wet en Evangelie) en koperen lezenaars, alles uit 1728 en uitgevoerd in Lodewijk XIV-vormen.

De toegang tot het kerkhof bestaat uit een hek uit 1839 met twee hardstenen hekpijlers met de tekst ‘Adam en Christus’. Interessante graftekens zijn de met een hek omringde zerk van L.M. van Putten († 1907) en de grafkelder van burgemeester M.D. van Weel († 1886) met een decoratieve zinken ontluchtingsopbouw.

Ooltgensplaat, Herv. kerk, Grafkelder van burgemeester M.D. van Weel

[p. 386]

De Geref. kerk (Zuid Achterweg 17) is een kruiskerk met dakruiter, gebouwd in 1929 ter plaatse van een voorganger uit 1889.

Het raadhuis (Kaai 2) is een fors dwars pand met souterrain, bel-etage en zijtrapgevels. Het middengedeelte met bordes wordt bekroond door een rolwerkgevel met Justitiabeeld; in het oeilde-boeuf in de top hangt een door Johannes Burgerhuys gegoten klok (1613). Dit in rijke maniëristische vormen uitgevoerde raadhuis verrees in 1617-'18 in opdracht van ambachtsheer François van Aerssen, mogelijk naar ontwerp van Melchior van Herbach. Het gebouw bevatte tevens een cachot, een brandspuithuis en een waag; de laatste met zandstenen ingangspoort en daarboven een gevelsteen met tijdvers. Bij de restauratie in 1938-'39, onder leiding van A. van Essen, zijn veel wijzigingen uit 1839 ongedaan gemaakt.

Woonhuizen. Diverse van de aan de Voorstraat gelegen diepe huizen hebben een 17de-eeuwse kern. Voorstraat 1a draagt de jaartalankers ‘1690’. De gepleisterde klokgevel met aanzetvoluten dateert uit de 18de eeuw. Het 17de-eeuwse hoekpand Voorstraat 2 heeft aan de zijgevel een driezijdig uitgebouwde traptoren. De gepleisterde voorgevel dateert uit de 19de eeuw. Een 17de-eeuwse kern hebben ook de huizen Voorstraat 6, 7, 17 (met kogel in de gevel uit 1813) en Voorstraat 14, waar de oude sierankers zichtbaar zijn bij de vroeg-19de-eeuwse gevel met omlijste ingang. Een 18de-eeuwse kern hebben de diepe huizen Voorstraat 35, met roedenvensters uit het eerste helft van de 18de eeuw, en Voorstraat 36. Uit het midden van de 19de eeuw dateren het dubbele herenhuis Voorstraat 31-33 (circa 1840), met omlijste ingangen, en het sober neoclassicistische huis Voorstraat 3 (1843) met een omlijste ingang voorzien van voluutconsoles. Verder kreeg het gepleisterde pand Voorstraat 32 met mezzanino-verdieping zijn huidige vorm rond 1850. Een ingezwenkte lijstgevel hebben het gepleisterde huis Kaai 4 (circa 1860) en het huis Molendijk 1-1a (circa 1870) met winkelaanbouw (circa 1920). Bij Voorstraat 20 (circa 1895) is de gepleisterde gevel voorzien van imitatie-baksteenwerk. Neorenaissance-vormen vertoont het woon- en winkelpand Voorstraat 4 (circa 1905) en een chaletstijlsierspant heeft het herenhuis Kaai 8 (circa 1915). De arbeiderswoningen P. Biggestraat 1-46 uit 1923 zijn uitgevoerd met zeer sobere expressionistische details.

Het fort Prins Frederik (Havendijk 16), gebouwd als fort Duquesne in 1810-'11, is een omgracht en gebastioneerd vierhoekig fort met een gemetseld reduit in de vorm van een toren met kelder, logiesruimte (begane grond) en een bovenvlak met geschutsplateau en borstwering. Bij de verbetering van de aardwerken in 1860 is aan de zuidzijde een poort gebouwd. De naast de reduittoren staande L-vormige en bomvrije kazerne kwam in 1880-'83 tot stand. Het in 1928 opgeheven fort is sinds 1969 een recreatieoord.

De keersluis in het havenkanaal (Steigerdijk ong.) werd rond 1900 gebouwd met een voetgangersbrug die over de sluiskom kan worden gereden. De sluisdeuren zijn vernieuwd in 1984. De weegbrug (Kaai ong.) werd in 1939 gebouwd, omdat na de restauratie van het raadhuis daar niet meer in de waag kon worden gewogen. Het kleine weeghuis is uitgevoerd in traditionalistische vormen.