Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Nieuwerkerk aan den IJssel

Dijkdorp, ontstaan op een oude oeverwal nabij de Hollandse IJssel en voor het eerst vermeld in de 13de eeuw. De 's-Gravenweg vormde de belangrijkste bebouwingsas met haaks daarop de Kerklaan. Het ten westen van het dorp gelegen veengebied werd in de 17de eeuw uitgeveend. De spoorlijn Gouda-Rotterdam werd rond 1855 aan die zijde langs het dorp gelegd en ten westen daarvan groef men een ringvaart ten behoeve van het uitgeveende gebied, dat in 1874 werd drooggemaakt. In deze Prins Alexanderpolder vormde zich rond de R.K. kerk (1898; vernieuwd 1992) een tweede dorpskern (Dorpsstraat). Na 1938 werd een uitbreidingsplan opgesteld en groeide Nieuwerkerk uit tot een belangrijk forenzendorp van Rotterdam. Na de westwaartse verlegging van de spoorlijn in 1953 is het oude tracé omgedoopt tot Schielandweg.

De Herv. kerk (Kerklaan 20) is een eenbeukige, driezijdig gesloten kerk voorzien van een slanke toren van vijf geledingen met steunberen en een ingesnoerde naaldspits. Deze laat-gotische kerk stamt uit het eerste kwart van de 16de eeuw. In de toren hangt een door Claus de Vette gegoten klok (circa 1600). Bij de restauratie in 1927-'28, onder leiding van H. van der Kloot Meijburg, heeft men de kerk voorzien van glazen van L.T. Asperslagh.

Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf met trekbalken (1676). Tot de 17de-eeuwse inventaris behoren een preekstoel, twee banken en een doophek. Het door Pieter van Assendelft gebouwde orgel (1770, uitgebreid 1852 door L. van den Brink) is in 1891 in deze kerk geplaatst. In de consistoriekamer bevindt zich een marmeren Lodewijk XV-schouw met schilderstuk.

Geref. kerken. De voorm. Geref. kerk Kerklaan 46 is een zaalkerk uit 1912 met boogfries en decoratief pleisterwerk. De huidige Geref. kerk 's Gravenweg 71, een zaalkerk met spitsboogvensters, dateert uit 1925-'27.

Boerderijen. Uit de 17de eeuw dateert de met riet gedekte krukhuisboerderij Het Meerkoetennest (Groenendijk 259). Het wit gepleisterde woongedeelte heeft een uitgebouwde kelder met opkamer, kruisvensters en een

Nieuwerkerk aan den IJssel, Herv. kerk

[p. 366]

Nieuwerkerk aan den IJssel, Boerderij Groenendijk 301

ingang met zwikversieringen en het jaartal ‘1657’ (deurkalf). Het achterhuis heeft men in de 19de eeuw vernieuwd. Langs de 's Gravenweg liggen verschillende 18de-eeuwse boerderijen, zoals de met riet gedekte krukhuisboerderijen Nooitgedacht ('s Gravenweg 6-8; met zomerhuis) en 's Gravenweg 10. De boerderij met dwars geplaatst voorhuis Langehof ('s Gravenweg 16) heeft een 18de-eeuws voorhuis en aan de overzijde van de weg een voorm. landarbeiderswoning ('s Gravenweg 3; circa 1850). Dwarshuisboerderijen aan deze weg zijn de met riet gedekte hoeve Bouwlust ('s Gravenweg 72) en de boerderij 's Gravenweg 20, waarvan het woongedeelte in gele ijsselsteen is opgetrokken. Rond 1850 gebouwd zijn de dijkboerderij Groenendijk 301 en de dwarshuisboerderij Kerklaan 45 met terzijde geplaatste vrijstaande schuur. De herenboerderij Beukenhof ('s Gravenweg 31) heeft een wit gepleisterd eclectisch woonhuis uit 1883.

Woonhuizen. Uit 1872 dateert het huis Laanzicht ('s Gravenweg 101) met omlijste vensters en een hoger opgetrokken middenpartij. In sobere neoclassicistische stijl bouwde men het eenlaags herenhuis Bene Situs ('s Gravenweg 92; circa 1880) en in rijke eclectische vormen liet burgemeester J.E. Voorthuysen in 1884 de villa Buitenlust ('s Gravenweg 182) optrekken. Het herenhuis Kerklaan 92 uit 1887 is de voorm. R.K. pastorie.

Het voorm. gebouw van de Coöperatieve Landbouwvereniging ‘Nieuwerkerk aan den IJsel’ (Kerklaan 120) is een drielaags pand uit 1907 met (gedeeltelijke) borstwering en gekleurd siermetselwerk boven de rondboogvensters (gerestaureerd 1996).

Het voorm. station (Kerklaan 13-15), gebouwd in 1908-'09 voor de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen, bestaat uit een tweelaags deel met dienstwoning en een lagere zijvleugel met wacht- en bagageruimte.

De houten ophaalbrug over de ringvaart (bij Dorpsstraat 55) dateert uit 1882.

Steenovens. Aan de rivierdijk staan enkele ovens uit de tweede helft van de 19de eeuw. Steenoven De Olifant (Groenendijk 311) bij Groot Hitland is verbouwd tot woonhuis. De deels herstelde steenovens Groenendijk 3-7 van de steenfabriek van de firma Mijnlieff in Klein Hitland zijn in gebruik voor opslag.

Gemalen. Het in 1876 gebouwde stoomgemaal ‘Van Gennep’ (Kortenoord 106) werd ingezet bij het droogmalen van de Zuidplaspolder. Het motorgemaal ‘Esse, Gans en Blaardorp’ (Groenendijk 127) uit 1925 verzorgt (deels) de bemaling van de Prins Alexanderpolder.