Nieuwkoop, Huis te Nieuwkoop, toren
(Dorpsstraat 133) is een diep eenlaagspand uit 1828. De voorm.
pastorie (Dorpsstraat 129) dateert uit circa 1900.
De R.K. kerk O.L. Vrouwe Hemelvaart (Dorpsstraat 35) is een driebeukige pseudo-basilicale kerk met lage steekkappen, hoger koor met rond gesloten apsis en een half-ingebouwde, ongelede toren met spits. Deze kerk werd in 1934-'35 in traditionalistische stijl gebouwd naar ontwerp van W. Breedeveld ter vervanging van een voorganger uit 1852. Het neogotische zijaltaar (1887) en hoofdaltaar (1901) zijn vervaardigd door atelier Brom. Het Maarschalkerweerd-orgel dateert van circa 1900. De forse pastorie (Dorpsstraat 37) uit 1934 is eveneens ontworpen door Breedeveld.
Geref. kerken. De voorm. Geref. kerk (Nieuwveenseweg 2-2a) is een zaalkerk met souterrain en kerkzaal, gebouwd in 1916 naar ontwerp van aannemer P. Stam. De Chr. Geref. kerk (Nieuwveenseweg 38a) is een zaalkerk met dakruiter, gebouwd in 1952 en uitgebreid in 1967.
Het voorm. rechthuis (Reghthuysplein 1) is een onderkelderd diep eenlaagspand in maniëristische vormen met tuitgevel en bordestrap. Johan de Bruyn van Buytewech, ambachtsheer van Nieuwkoop, Noorden en Achttienhoven, liet het in 1628 bouwen. De gevel met een beeld van Vrouwe Justitia boven de ingang, wordt geleed door twee reeksen boven elkaar geplaatste dorische pilasters. Van 1795 tot 1933 deed het dienst als raadhuis, restauraties volgden in 1938 en 1959-'60.
Huis te Nieuwkoop of ‘Hooghe Huys’ (Reghthuysplein 13). Ambachtsheer Johan de Bruyn van Buytewech liet in 1618 een maniëristisch ‘Gemeenlantsraethuys’ bouwen dat tevens als zijn woonhuis diende. Na 1628 kreeg het in zijn geheel een woonfunctie. Van het in 1816 en 1859 in fasen gesloopte huis resteert alleen de in 1627 gebouwde rijzige toren met achtkantige lantaarn, uivormige spits en carillon. Het alliantiewapen van de bouwheer en zijn vrouw Cornelia van Duyvelandt van Rhoon dateert uit 1640. De scheefgezakte toren werd in 1927 rechtgezet, waarbij een bordestrap werd toegevoegd. Restauratie volgde in 1955-'58.
Woonhuizen. Uit het midden van de 19de eeuw stammen het neoclassicistische eenlaagspand Dorpsstraat 137 (circa 1840) en het eenlaags verveendershuis Zuideinde 200 (circa 1850) met houten aanbouw. Diepe eenlaags huizen zijn het mogelijk in 1874 gebouwde gepleisterde huis Dorpsstraat 64 en het in 1882 voor A. Bots en M. van der Weijden gebouwde huis Dorpsstraat 66, met een tot topgevel opgetrokken middenrisaliet. Interessante villa's in chaletstijl zijn Dorpsstraat 88, Dorpsstraat 127 (beide circa 1910) en Nieuwveenseweg 13 (1918). Rond 1925 opgetrokken zijn de blokvormige villa's Dorpsstraat 90 en Dorpsstraat 98. Iets jonger is de expressionistische villa Noordenseweg 30 (circa 1930).
Boerderijen. In de kern mogelijk nog 18de-eeuws is de gepleisterde langhuisboerderij De Rietpol (Noordenseweg 38). Jongere langhuisboerderijen zijn Dorpsstraat 100, Nieuwveenseweg 51 (beide circa 1860) en de boerderij Nooit Gedacht (Nieuwveenseweg 38) uit 1910.
Herberg ‘De Hollandsche Leeuw’ (Dorpsstraat 75) was in de 18de eeuw het huis van de baljuw en diende vanaf 1796 als herberg. Bij een verbouwing rond 1800 kreeg dit diepe pand de huidige vorm met ingezwenkte lijstgevel en ingangsomlijsting.
De voorm. snoepfabriek van de firma A. Bots was in enkele panden aan de Dorpsstraat gevestigd. Het winkelpand Dorpsstraat 119, dat in de kern mogelijk uit 1829 dateert, kreeg rond 1895 en winkelpui met pilasters. Het naastgelegen woon- en winkelpand Dorpsstraat 121 werd in 1912 gebouwd naar ontwerp van J. Kuyt. Het winkelinterieur van de kruidenierswinkel annex kleding- en fourniturenwinkel is goed bewaard gebleven. Als opslagschuren dienden Dorpsstraat 78 (circa 1890) en Dorpsstraat 80 (kern circa 1700).
De smederij Dorpsstraat 33, thans smederijmuseum, is een eenlaagspand uit 1919 met smederij-inventaris.
Auteursrechtelijk beschermd
