Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Maassluis

Stad, ontstaan op de in de 13de eeuw aangelegde Maasdijk bij de Monstersesluis en Wateringsesluis. Van hier vertrok het veer naar Brielle (eerste vermelding 1332), ter verdediging waarvan in 1572 buitendijks een schans werd opgeworpen. In 1598 ontstond een kerk aan de Maasdijk (gesloopt 1965). Maassluis werd in 1614 afgescheiden van het omringende graafschap Maasland en ontwikkelde zich tot een dorp met stedelijk karakter (vlek). Rond 1624 heeft men de schans geslecht en op het zogeheten kerkeiland een nieuwe kerk gebouwd. De Maasdijk werd in 1662 opgehoogd. Met de haven, de parallel lopende Noord- en Zuidvliet en de haaks daarop staande Maasdijk kreeg Maassluis een kruisvormige plattegrond. De Markt ontstond in 1716 door demping van een verbindingsgracht tussen de beide vlieten. Maassluis kreeg in 1811 stadsrechten. Behalve als vissersplaats ontwikkelde de stad zich - na de vergroting van het grondgebied (1872) en de haven (1878) - tot sleepboothaven. In 1884 volgde de vestiging van het loodswezen. Aan de zuidwestzijde werd de spoorlijn Schiedam-Hoek

Maassluis, (Herv.) Grote Kerk (1986)

van Holland aangelegd (1891-'93) en langs de Nieuwe Waterweg vestigde zich enige industrie (vensterglasfabriek). Voor de veelal Belgische werknemers verrezen arbeiderswoningen rond de Generaal De Wetstraat. Met de sluiting van de visafslag (1925) verdween de visserij. Maassluis liep aanzienlijke schade op bij een bombardement in 1943, waarbij onder meer de (Geref.) Noorderkerk (1892) werd verwoest. Na de Tweede Wereldoorlog zijn delen van de stad gesaneerd en heeft men uitbreidingen verwezenlijkt aan de zuidoostzijde (Sluispolder) en de noordwestzijde (Koningshoek, Steendijkpolder). De stadskern van Maassluis is een beschermd gezicht.

De (Herv.) Grote Kerk (Kerkplein 2) is gebouwd in de vorm van een Grieks kruis met lage aanbouwen tussen de armen en heeft een rijzige toren van twee geledingen met opengewerkte lantaarn. De kerk kwam in 1629-'39 tot stand in navolging van de Amsterdamse Noorderkerk, met advies van Dirck Jansz (1630). De gevels werden in 1637 ontworpen door Maarten Gillisz van der Pijpen. De overhoekse steunberen, boogfriezen en traceringen vertonen nog gotische details. De toegang wordt gevormd door een laat-maniëristische zandstenen poort in de zuidoosthoek. In plaats van de te zwaar gebleken kruisingstoren verrees in 1648-'50 de westtoren naar ontwerp van Arent van 's-Gravesande. De houten bovenbouw hiervan bestaat uit een vierkant met wijzerplaten en twee opengewerkte achtzijdige geledingen met daarin een carillon (1974). De oorlogsschade heeft men hersteld in 1947 en de kerk is gerestaureerd in 1991-'93.

Het interieur wordt gedekt door houten tongewelven die rusten op kruispijlers met dorische halfzuilen. Tot de inventaris behoren een preekstoel en doophek (beide 1639; Simon Simonsz Decker), een ‘regeringsbank’ (1642), een koorhek (1660) en 17de-eeuwse banken. Verder zijn er twee gildenborden - het Visserijbord (1649) met een zeegezicht door Abraham van Beyeren en het Kleermakersbord (1650) - en een Eeuwfeestbord (1739). De reder Govert van Wijn schonk het door Rudolf Garrels gebouwde grote orgel (1730-'32; gerestaureerd 1978). Vijf koperen kronen (1710) en twee 17de-eeuwse scheepsmodellen (kopieën) completeren dit gave en rijke kerkinterieur.

De voorm. R.K. kerk St.-Petrus en St.-Paulus (Zuidvliet 140) is een in 1787-'88 opgetrokken eenbeukige schuilkerk met steunberen en rondboogvensters. De vierkante dakruiter heeft men in 1826 toegevoegd. In 1962 werd het interieur door brand beschadigd, waarna in 1983-'84 de restauratie en ombouw tot theater en cultureel centrum volgde. Aan de voorzijde werd in 1790 de tweelaagse pastorie aangebouwd met een lijstgevel en een omlijste ingang in Lodewijk XVI-stijl.

Overige kerken. De (Geref.) Immanuelkerk (Lange Boonestraat 5) is een zaalkerk met afgeschuinde korte zijden en glas-in-betonvensters, gebouwd in 1955 naar ontwerp van A. Warnaar en B.T. Boeyenga. Uitgevoerd in 1961 naar ontwerp van A. Warnaar en J.H. Steenkist is de (Geref.) Maranathakerk (G.A. Brederolaan 49), een forse kerk in traditionalistische vormen met slanke vrijstaande toren.

Het voorm. gemeenlandshuis van Delfland (Hoogstraat 11) is een aan de dijkzijde eenlaags en aan de havenzijde (met traptoren) tweelaags dwars pand met kruisvensters onder geblokte ontlastingsbogen.

Maassluis, Stadhuis

[p. 348]

Het werd gebouwd in 1626 door steenhouwer Jacob Mathijs de Been van Wena en timmerman Jan Lourisz de Jonge en heeft een rijk versierd zandstenen ingangsportaal in maniëristische stijl met in het fronton een aantal wapens. In het interieur bevinden zich een schouw en een spiltrap uit de bouwtijd. Restauraties zijn uitgevoerd in 1914 en 1980.

Het voorm. stadhuis (Hoogstraat 1) is een dwars pand met souterrain en beletage, gebouwd als raadhuis in 1675-'76, mogelijk naar plannen van Reyer Pietersz Dronck en Frans Bubbeson. De sobere classicistische voorgevel met dubbele bordestrap wordt geleed door eenvoudige pilasters. De tweelaagse gevel aan de havenzijde is midden 19de eeuw gemoderniseerd en gepleisterd; uit die tijd dateert vermoedelijk ook de dakruiter. Het nu als museum dienende pand is in 1969 gerestaureerd.

Het voorm. zakkendragershuisje (Zuiddijk 11) is een tweelaags diep pand met tuitgevel waaraan een klok hangt. De gevelsteen met afbeelding van een zakkendrager is gedateerd ‘1765’. Het gebouw is gerestaureerd in 1929 onder leiding van C.E. Alexander.

Scholen. De voorm. openbare lagere school (Zuiddijk 18), gebouwd rond 1860 als een tweeklassige gangschool, is nu in gebruik als gemeentemuseum. De voorm. openbare lagere school (Zuiddijk 78) is een U-vormige zesklassige school uit 1883. Expressionistische details vertoont de Chr. Minister De Visserschool (Fenacoliusplein

Maassluis, Woonhuis Dr. Kuyperkade 25

3), een L-vormige tweelaagse school uit 1923 met 12 lokalen. Woonhuizen. Het uit 1649 daterende diepe huis Zuidvliet 12 heeft een trapgevel met mozaïekmetselwerk en geblokte ontlastingsbogen in rode baksteen. Een 17de-eeuwse kern en 17de-eeuwse details hebben ook Kerkplein 1, Marnixkade 1 (1630; hersteld 1944), Zuiddijk 54 en de van tuitgevels - oorspronkelijk trapgevels - voorziene huizen Veerstraat 3-5. Het huis Dr. Kuyperkade 25 bezit een rijke verhoogde halsgevel uit circa 1660. De naastgelegen gang met Lodewijk XIV-deuromlijsting werd rond 1740 bij de woning getrokken. Een kroonlijst met Lodewijk XIV-consoles en een erker op de verdieping heeft het vroeg-18de-eeuwse diepe huis Veerstraat 1. Midden-18de-eeuws zijn de herenhuizen Veerstraat 15, Zuidvliet 4 (pui circa 1880), Noordvliet 6 en Zuidvliet 8, alle voorzien van Lodewijk XIV-consoles bij de kroonlijst. Het drielaagse patriciërshuis Markt 18 verrees in 1753 in vroege Lodewijk XV-stijl voor Jan Valk en zijn vrouw Neeltje Bubbezon met rijke decoraties en een uitgebouwde erker. Vanaf 1881 diende het eerst als postkantoor en daarna als politiebureau (1908-'50). Het hoekpand Nieuwstraat 2 met gebosseerde hardstenen onderpui kwam in 1786 tot stand in Lodewijk XVI-stijl en heeft inwendig stucdecoraties in die stijl. Lodewijk XVI-details vertonen ook de huizen Noordvliet 8 en Noordvliet 10 (hardstenen

Maassluis, Woonhuis Markt 18

gevel). Het herenhuis Veerstraat 7, met 17de-eeuwse kern en overbouwde gang, kreeg rond 1880 een gepleisterde sobere eclectische gevel. Mogelijk ontworpen door dezelfde architect zijn de rond 1895 in neorenaissance-stijl gebouwde herenhuizen Veerstraat 13, Zuiddijk 88 en G. van Wijnkade 10.

Winkels. De bakkerij Nieuwstraat 4 kreeg rond 1880 een nieuwe neorenaissance-gevel en winkelpui. In dezelfde stijl uitgevoerd is Noordvliet NZ 45-47 (circa 1900); het vergelijkbare pand Markt 19 (circa 1900) heeft een pui uit circa 1920. Een winkelpui met jugendstil-details bezit Burg. De Jonghkade 18 (circa 1910) en rationalistische details vertoont het woon- en winkelpand Noordvliet 69, gebouwd in 1911 naar plannen van A. van Maarleveld voor L. Colthof.

Het voorm. scheepskantoor (Haven 27) is een eenlaagspand met rijke eclectische vensteromlijstingen, gebouwd rond 1885 voor Dirkzwager Scheepsagentuur.

Windmolens. De Wippersmolen (Wipperskade 1) is een grondzeiler uit 1726 met ronde bakstenen romp en een met riet gedekte kap. Deze poldermolen bemaalde voorheen de Sluispolder. Korenmolen De Hoop (Zuiddijk 94), een ronde stellingmolen met een met dakleer beklede kap, werd gebouwd in 1792 (gerestaureerd 1992).

Pakhuizen. Uit de late 19de eeuw dateren het robuuste pakhuis Ankerstraat

Maassluis, Scheepskantoor

[p. 349]

16 (1884), de rijker gedecoreerde pakhuizen Veerstraat 12 (circa 1880) en Haven 31 (circa 1885) en de sobere haringpakhuizen G. van Wijnkade 14-20 (circa 1890) met tuitgevels.

Sluizen en gemalen. Aan het einde van de Noordvliet ligt de Monsterse sluis (Veerstraat ong.) met gedenkstenen uit 1559, 1602 en 1889. In dat laatste jaar werd de spuisluis omgebouwd tot een schutsluis met aan weerszijden trappen en een sluiswachtershuisje. De Wateringsesluis (Wip ong.), aan het einde van de Zuidvliet, is een in 1935 herbouwde spuisluis met een gevelsteen uit 1653. In het dijktalud opgenomen is het elektrische rioolgemaal (Jokweg 4), gebouwd in 1915 naar ontwerp van gemeentearchitect H. Brant en voorzien van een plat dak met ijzeren hekwerk en pinakels in jugendstil-vormen. Het gemaal ‘Mr. dr. C.P. Zaayer’ (Vlaardingsedijk 6) op de Boonervliet is een dieselgemaal uit 1928 naar ontwerp van A.C. Kolff en H. van der Kloot Meijburg.

De ijzeren ophaalbrug over de Noordgeer (Marnixkade ong.), uitgevoerd met wachtershuisjes in de hameipoort en een in vakwerk uitgevoerde balans, werd in 1921 gebouwd door de Machinenbau-Anstalt Humbolt te Keulen naar plannen van J.H. van Heijst. De brug verrees pas in 1937 op deze plaats.

De Alg. begraafplaats (Willem de Zwijgerstraat ong.) werd in 1887 aangelegd naar ontwerp van R.P. Stuivinga en kreeg bij een uitbreiding rond 1930 een nieuwe ingang. Uit 1887 dateren het neoclassicistische baarhuisje en het grafmakershuisje.

Boerderijen. Ten oosten van Maassluis liggen nog enkele oude boerderijen, zoals De Ridderhof (Sportlaan 2), vroeger ‘Hoeve Bornsluis’ genoemd. Deze rond 1963 gerestaureerde hallenhuisboerderij uit 1658 heeft een trapgevel en geblokte ontlastingsbogen. In opzet 17de-eeuws is ook de boerderij Zuidbuurt 14, voorzien van een dwars geplaatst woonhuis met dakerker en inwendig een bedstedewand. De kelder en opkamer heeft men rond 1870 verlengd. Aan de Boonervliet ligt de gave krukhuisboerderij Zuidbuurt 5, die is gedateerd ‘1711’ in het gesneden deurkalf met voorstelling van de Verspieders uit het Beloofde Land (Num. 13:23).