Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Meerkerk
(gemeente Zederik)

Dijkdorp, ontstaan aan de veenstroom de Zederik, waarlangs aan de westzijde na 1266-'67 een dijk werd opgeworpen. De Zederik werd in 1658 onderdeel van de trekvaart Vianen-Gorinchem. De dorpsbebouwing verdichtte zich nadat de trekvaart in het Zederikkanaal veranderd werd (1824-'25) en daarlangs de landweg Vianen-Gorinchem werd aangelegd. Met de verbreding tot Merwedekanaal (1885-'93) werd de bocht van het oude kanaal gestroomlijnd en verdween de dorpsbebouwing aan de oostzijde. Na de Tweede Wereldoorlog is Meerkerk aan de westzijde uitgebreid.

De Herv. kerk (Kerkstraat 3) bestaat uit een vijfzijdig gesloten koor, een dwars geplaatst schip en een toren van twee geledingen met ingesnoerde spits. Het midden-16de-eeuwse koor bleef gespaard bij een brand in 1828. Daarna bouwde men het dwars geplaatste neogotisch schip en de door een kosterswoning ingebouwde, gepleisterde neoclassicistische toren. Tot de inventaris behoren een preekstoel (1832) en een door K.M. van Puffelen gebouwd orgel (1876).

Woonhuizen. Het dorp telt enkele

Meerkerk, Herv. kerk (1980)

grote herenhuizen. Het forse huis Dorpsplein 1 bezit een neoclassicistische gevel uit circa 1815 voor een mogelijk 18de-eeuwse kern. Tot 1830 diende het als woning van de schout en daarna als notariswoning. Het gepleisterde dwarse pand herenhuis Tolstraat 34 (circa 1830), voorzien van een ingangsomlijsting met late empire-details, diende enige tijd als hotel (Sap en Sap). Tijdelijk in gebruik als postkantoor was Tolstraat 2 (circa 1860), dat is uitgevoerd in eenvoudige neoclassicistische stijl. Eclectische vormen vertoont de voorm. burgemeesterswoning Tolstraat 1 (circa 1885). Voorbeelden van rond 1870 gebouwde dorpswoningen met ingezwenkte lijstgevels zijn Tolstraat 14 en 18. Iets jonger zijn de dwarse eenlaagspanden Tolstraat 4 (circa 1880) en Gorinchemsestraat 46 (circa 1910). Uit het begin van de 20ste eeuw dateren verder het met neorenaissance-details en een trapgevel uitgevoerde huis Dorpsplein 8 (circa 1910), het villa-achtige dijkhuis Kanaalzicht (Gorinchemsestraat 98; 1913) en de zakelijk-expressionistische villa Bazeldijk 12 (circa 1930). Winkels. Een winkelpui uit circa 1890 heeft het pand In de Watermolen (Pr. Marijkeweg 2-4). Eclectische details vertoont het woon- en winkelpand Dorpsplein 2 (circa 1905). Rond 1910 geplaatst zijn de puien van Gorinchemsestraat

Meerkerk, Watertoren

[p. 350]

22 en 32.

De brugwachterswoning bij de vernieuwde Meerkerksebrug over het Merwedekanaal (Kanaaldijk 1-3) werd rond 1890 gebouwd in neorenaissancestijl, met een gedeelte voor de knecht.

De watertoren (Burg. Sloblaan 20) is een met ribben gelede toren met ronde bovenbouw, holbodemreservoir en kegelvormig dak. Deze in glijbekisting uitgevoerde betonnen toren verrees in 1935-'36 naar ontwerp van het Adviesbureau der Vereeniging van Nederlandse Gemeenten en is in 1981 wit geschilderd.

Poldermolen ‘De Bonkmolen’ (Lakerveld 282), gelegen ten oosten van Meerkerk, is een waarschijnlijk 18de-eeuwse wipmolen met een met riet gedekte ondertoren en een houten bovenhuis.

Boerderijen. Ten noorden van het dorp liggen diverse waardevolle boerderijen. De hallenhuisboerderij Zouwendijk 79 toont bij de voorgevel vier gekoppelde en geblokte ontlastingsbogen en is op de gevel en op het deurkalf gedateerd ‘1646’. Links tegen de keukentravee staat een uitbouw met topgevel. Monumentaal zijn ook de boerderijen Zouwendijk 83 (1640) en Zouwendijk 117 (17de eeuw). In oorsprong mogelijk 18de-eeuws is de kruikhuisboerderij Broekseweg 78, met links een uitbouw en rechts een ‘kapel’. Voorbeelden van langhuisboerderijen uit de eerste helft van de 19de zijn Zouwendijk 41 en 153, Broekseweg 27-29 (kapelvormige uitbouw) en Broekseweg 85-87. Jongere voorbeelden zijn Broekseweg 3 (1902; met serliana) en Broekseweg 51-53 (1911).