Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Maasland
(gemeente Midden-Delfland)

Kerkringdorp in het Westland, gelegen aan de Gaag - vroeger een vloedgeul van de Maas. Het in 866 voor het eerst vermelde dorp werd in de tweede helft van de 12de eeuw verplaatst naar een Karolingische vluchtburcht, gelegen in een kromming van de Gaag ter plaatse van de huidige kerkring. De kerk werd in 1241 door graaf Willem II aan de Duitse Orde geschonken. Het hier in 1273 gestichte convent werd in 1365 vervangen door een (verdwenen) commanderij ten noordoosten van de kerk. In de 19de eeuw ontwikkelde Maasland zich tot een lineaire nederzetting en na de Tweede Wereldoorlog is het aan beide zijden uitgebreid. Maasland is een beschermd gezicht.

De Herv. kerk (Kerkplein 1), oorspronkelijk gewijd aan Maria Magdalena, is een forse tweebeukige kerk met vijfzijdig gesloten koor en nevenkoor en een ingebouwde toren van drie geledingen met ingesnoerde naaldspits. De toren verrees in de eerste helft van de 15de eeuw en in het midden van die eeuw volgden het laat-gotische schip en koor. De noordbeuk met nevenkoor, alsmede de doopkapel en sacristie aan de zuidzijde, werden rond 1500 toegevoegd. De in 1945 uitgebrande kerk heeft men in 1948-'54 hersteld. Het nevenkoor bezit nog de oorspronkelijke bakstenen vensterharnassen. Het na de brand in schoon metselwerk uitgevoerde interieur bevat vroeg-17de-eeuws meubilair (preekstoel, banken) uit de afgebroken kerk van Graft (NH) en een door C.J.F. Witte gebouwd orgel (1888) uit de Utrechtse Nicolaïkerk (overgebracht en nieuwe orgelkast 1957). Uit de brand gered zijn de deuren met gotische spijlen in het koorhek en een bord met ordonnantie op het begraven (1671).

Het voorm. kerkhof is toegankelijk via drie smeedijzeren hekken met hardstenen hekpalen (circa 1840). De pastorie (Kerkplein 12) is een fors tweelaags pand uit 1868.

De R.K. St.-Maria Magdalenakerk (Hammerdreef 7) is een driebeukige hallenkerk met driezijdig gesloten koor en een half-ingebouwde toren van drie geledingen met achtzijdige spits. Deze in 1886-'87 naar plannen van E.J. Margry gebouwde neogotische kerk bevat een Maarschalkerweerd-orgel (1898). De pastorie (Meester Postlaan 6) werd in 1908 toegevoegd naar ontwerp van Margry.

De Geref. kerk (Slot de Houvelaan 28), een zaalkerk met portaal en glas-in-betonvensters, kwam in 1956 tot stand naar een traditionalistisch ontwerp van A. Warnaar en B.T. Boeyenga.

De voorm. openbare lagere school (Kerkstraat 4) is een neoclassicistisch eenlaagspand uit 1841, met aan de voorzijde een omlijste ingang voor de onderwijzerswoning en aan de zijkant een ingang voor de lokalen.

Het voorm. raadhuis annex de veldwachterswoning ('s-Herenstraat 16) dateert uit 1874 en heeft een souterrain en bel-etage. Bij een verbouwing in 1952-'53 zijn onder meer de dubbele bordesstrap en de dakruiter vernieuwd.

Woonhuizen. Van het in 1724 gesloopte Commandeurshof resteert alleen het in 1557-'58 gebouwde ‘zomerhuis’ (Commandeurshof 1), bestaande uit

Maasland, Herv. kerk

[p. 346]

Maasland, Woonhuis 's Herenstraat 15 (1982)

twee bouwdelen van ongelijke hoogte. De bijbehorende traptoren werd in 1912 gesloopt. Een aantal van de overwegend diepe huizen van Maasland bezit nog een 17de-eeuwse kern, zoals Doelstraat 2, Burg. Van der Lelykade 2 en het dwarse eenlaagspand 's Herenstraat 67. Het tweelaagse dwarse huis 's Herenstraat 20 vertoont 17de-eeuwse geblokte ontlastingsbogen in de rechter puntgevel en het huis 's Herenstraat 60 heeft een sterk gerestaureerde trapgevel (circa 1645). Onderling vergelijkbaar zijn de gepleisterde tweelaagse hoekpanden Kerkplein 2 en 's Herenstraat 75. Het eerstgenoemde bestaat uit een 18de-eeuws dwars huis en een lagere zijvleugel langs de Gaag. Het andere, mogelijk vroeg-19de-eeuwse, dwarse huis kreeg rond 1880 de huidige bepleistering. Het mogelijk nog 18de-eeuwse huis 's Herenstraat 15 heeft een lijstgevel met afgeschuinde zijkanten. Vergelijkbaar hiermee, maar hoger, is 's Herenstraat 34. Beide panden hebben een rood gesausde gevel. Uit de 19de eeuw dateren het diepe huis Burg. Van der Lelykade 4 (1817) met ingangsomlijsting, het huis Burg. Van der Lelykade 26 (circa 1860) met ingezwenkte lijstgevel, het tweelaagse herenhuis Kerkweg 15-16 (circa 1860), het eenlaagse middenganghuis Kluiskade 20 (circa 1880) en het als burgemeesterswoning gebouwde pand Burg. Van der Lelykade 25 (circa 1895) met een lijstgevel voorzien van getrapte zijkanten. Rond 1915 verrees het herenhuis Stationsstraat 7, met jugendstildetails.

Windmolens. Ter bemaling van de Dijkpolder diende de Dijkmolen (Molenweg 6), een met riet gedekte achtzijdige bovenkruier op veldmuren uit 1718. Uit 1767 dateert de korenmolen De Drie Lelies (Molenweg 8), een grondzeiler met ronde bakstenen romp en een met riet gedekte kap.

De voorm. grutterij ‘De Schilpen’ ('s Herenstraat 24) is een als boerderij gebouwd diep pand met een 16de-eeuwse kern en een laat-18de-eeuwse geblokte ingangsomlijsting. Het pand is rond 1880 uitgebreid, toen het een winkel werd.

Het voorm. pakhuis Kerkplein 6, een rond 1895 met neorenaissance-details gebouwd drielaags pakhuis annex kantoor, grenst achter aan de Gaag.

Gemalen. Het kleine gemaal Molenweg 6 uit 1873 bemaalt de Dijkpolder en het in 1893 naar ontwerp van A. Reuhls gebouwde gemaal met dienstwoning Commandeurskade 17 de Commandeurspolder.

De Doelbrug over de Gaag ('s Herenstraat ong.) is een ijzeren draaibrug uit 1889-'90.

Het trafohuisje bij Molenweg 14 is een klein doosvormig gebouw van het G.E.B. uit circa 1935.

Begraafplaatsen. De Oude Alg. begraafplaats (Commandeurskade ong.) werd in 1829 gesticht en heeft een gietijzeren toegangshek (circa 1860). Het baarhuisje dateert van de uitbreiding in 1920. In 1933 werd aan de overzijde de

Maasland, Windmolens De Dijkmolen en De Drie Lelies

Nieuwe Alg. begraafplaats (Hofsingel ong.) gesticht, met daarop een aula met expressionistische details naar ontwerp van A. Warnaar.

Boerderijen. Karakteristieke boerderijen in het dorp zijn de in de kern 17de-eeuwse krukhuisboerderij Kluiskade 21 (recent sterk gerestaureerd), de 18de-eeuwse krukhuisboerderij Burg. Van der Lelykade 7 en ten slotte de Arendshoeve (Commandeurskade 46; circa 1860) met neoclassicistisch dwars voorhuis en een aangebouwde achthoekige karnschuur. Ten noorden van Maasland liggen enkele oude boerderijen aan de Gaag. De gerestaureerde hoeve Westgaag 28, met dwars geplaatst woonhuis, is met rode baksteenkoppen gedateerd ‘1666’. Een 17de-eeuwse kern bezit ook de krukhuisboerderij Westgaag 100, waarvan het bedrijfsgedeelte in 1928 is herbouwd. De in de eerste helft van de 19de eeuw wit gepleisterde boerderij Leeuwenwoning (Oostgaag 13) bestaat uit een krukhuisgedeelte met 17de-eeuwse kern en aansluitend een tweede beuk (18de-eeuws) met uitgebouwde, driezijdig gesloten tuinkamer. De pijlers van het toegangshek zijn voorzien van wapenhoudende leeuwen (17de eeuw). Ook de langhuisboerderij Alle Morgen Nieuwe Zorgen (Oostgaag 49) stamt gezien de geblokte ontlastingbogen uit de 17de eeuw. De boerderij Niets Zonder Gods Zegen (Oostgaag 55) dateert blijkens een gevelsteen uit 1778.

[p. 347]

De krukhuisboerderij Westgaag 74 heeft een woongedeelte gedateerd ‘1834’ met daarin nog twee moerbalken met laat-gotische sleutelstukken (16de eeuw).