Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Lekkerkerk
(gemeente Nederlek)

Dijkdorp langs de Lek, ontstaan op een oeverwal en voor het eerst vermeld in de 13de eeuw. De op een ovale donk gelegen kerk was mogelijk al eerder gesticht. Haaks op een kerkring-achtige dorpsstructuur ontstond de Kerkweg en parallel aan de dijk (Voorstraat) de Achterstraat. In de 19de eeuw reikte de bebouwing tot het Raadhuisplein, met laat-19de-eeuwse arbeiderswoningen ten noorden van de Achterstraat. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp aan de noordzijde uitgebreid in de polder.

De Herv. kerk (bij Kerkplein 8) is een zaalkerk voorzien van een ingebouwde toren met houten lantaarn. Van de in 1512 door herbouw ontstane laatgotische kerk bleef na verwoesting in 1576 slechts het schip en zijn steunberen met natuurstenen hoekblokken over. De kerk werd in 1615 herbouwd zonder koor en transept (beide aangegeven in het plaveisel). Na het instorten van de toren in 1779 verrees de huidige toren in 1780 (gevelsteen) naar plannen van G. van der Linden. De neoclassicistische torenbekroning uit 1830 is ontworpen door P. Adams en bevat een door Gerrit Bakker gegoten klok (1779). Bij het herstel van de kerk in 1838 heeft men de laatste resten van het koor verwijderd. Een ingrijpende modernisering in 1954 is bij de algehele restauratie in 1980-'82 ongedaan gemaakt.

Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf met trekbalken op korbeelstellen. Tot de inventaris behoren het klankbord van de 17de-eeuwse preekstoel met koperen lezenaar (1724), een koperen kroon met voorstelling van de aartsengel Michaël (circa 1615) en een door Schölgens & Van den Haspel gebouwd orgel (1874, gerestaureerd 1990). De pastorie (Kerkplein 9) is fors tweelaags pand met een rijke eclectische gevel (1887).

De voorm. synagoge (Voorstraat 148-150) werd in 1862 ingericht op de bovenverdieping van het woonhuis van P.H. van Blankensteijn. Hier vonden tot 1922 religieuze bijeenkomsten plaats.

Raadhuizen. Tot 1879 vergaderde de gemeente in de van oorsprong 17de-eeuwse, maar inmiddels sterk gerestaureerde, voorm. herberg Het Bonte Paard (Lange Stoep 33; gevelsteen

Lekkerkerk, Herv. kerk (1993)

[p. 337]

Lekkerkerk, Raadhuis (1994)

1646). In 1879 verrees het forse gebouw Raadhuisplein 1-5 als raadhuis, annex post- en telegraafkantoor en dienstwoning naar een neoclassicistisch ontwerp van L. Exalto. Vanaf 1912 was het geheel als raadhuis in gebruik en in 1938 werd aan de oostzijde in dezelfde stijl een nieuwe vleugel aangebouwd. Sinds 1990 heeft het gebouw een culturele en horecabestemming.

De voorm. openbare lagere school (Opperduit 144) werd in 1874 gebouwd als een vierklassige gangschool, met aan de dijkvoet een neoclassicistische onderwijzerswoning.

Het voorm. postkantoor (Schoolweg 2-4) is een rond 1910 gebouwd tweelaags pand in rationalistische stijl met chaletstijl-details en een betimmerde topgevel.

Woonhuizen. Karakteristiek zijn de aan de dijk gebouwde diepe huizen, zoals Voorstraat 78 met een 17de-eeuwse kern (lelieankers), ingezwenkte lijstgevel en een rieten zadeldak. Vroeg-19de-eeuws zijn Lange Stoep 10, met ingezwenkte lijstgevel en een dwars aangebouwde werkplaats, en het dwarse huis Lange Stoep 29-31. Het dwarse dijkhuis Voorstraat 17 met kantoor en koetshuis werd rond 1870 gebouwd voor de heer Kersbergen, directeur van een zalmvisrederij. Op het dak liggen Oegstgeester dakpannen. Het diepe huis Voorstraat 92 kreeg rond 1880 een blokbepleistering en ook het rond 1890 gepleisterde huis Voorstraat 142 heeft mogelijk een oudere kern. Burg. Van de Willigenstraat 29 is een voorbeeld van de rond 1885 gebouwde diepe huizen. Het woon- en winkelpand Voorstraat 20 (circa 1895) toont een grote driepasnis in de geveltop. Voorbeelden van dwarse huizen uit circa 1900 zijn Korte Achterweg 2 en Schoolweg 5, en uit die tijd dateren ook de arbeiderswoningen Schoolweg 8-18. Voorzien van jugendstil-details is het woonhuis Burg. Van de Willigenstraat 104 (1912). In het kader van

Lekkerkerk, Koetshuis bij Voorstraat 17

volkswoningbouw bouwde men het complex Welgelegen (Kerkweg 93-103; 1905-'10) en de door Z.D.J.W. Gulden en M. Geldmaker met mansardedaken ontworpen woningen Kerkweg 5-91 (1922)

Boerderijen. Tot de oudste boerderijen van Lekkerkerk behoort de krukhuisboerderij Opperduit 360 (17de-eeuwse kern) met dwarsdeelschuur. De mogelijk 18de-eeuwse boerderij Opperduit 370 heeft een klein verschil in nokhoogte tussen voor- en achterhuis. Voorbeelden van tweebeukige boerderijen zijn Opperduit 452 (18de eeuw), met gepleisterd woonhuis en een deels gepotdekselde stal, en Opperduit 454 (circa 1800) met een hogere schuur. Karnmolens uit de eerste helft van de 19de eeuw zijn te vinden bij de boerderijen Voorstraat 212 en Opperduit 308. De boerderijen Opperduit 82 en Schuwacht 176 dateren uit het begin van de 19de eeuw. Voorbeelden van midden-19de-eeuwse langhuisboerderijen zijn Opperduit 434 (circa 1850), Opperduit 352 (1859) en de Opperduithoeve (Opperduit 448, circa 1860). De boerderij Ouderzorg (Opperduit 326; circa 1920) valt op door de hoge puntgevel en de krachtige rondboog-entree. Voorbeelden van boerderijen met een dwars geplaatst woonhuis zijn Lekzicht (Schuwacht 236) en Schuwacht 238-240, beide gebouwd rond 1870 met een dakerker en eclectische details. De boerderij Oordeelt

Lekkerkerk, Boerderij Ouderzorg

[p. 338]

Niet (Opperduit 328-330; circa 1930) is een moderne variant van dit type.

Pakhuizen. Aan de Lekdijk staan enkele voorbeelden uit circa 1910, zoals het voorm. kaaspakhuis Voorstraat 2-6, het pakhuis bij Opperduit 2, en buitendijks de voorm. pakhuizen Opperduit 67 en Neef (bij Opperduit 85).

Begraafplaatsen. De in 1867 aangelegde Alg. begraafplaats (Opperduit 438) heeft een gietijzeren hek met gevleugelde zandlopers uit die tijd, alsmede een aula in zakelijk-expressionistische stijl (1930). Opvallende graftekens zijn de gebroken zuil op sokkel voor A.A. Tom-Van Oosten († 1892) en de grafsteen voor M.G.J.J. de Mooij († 1919). De voorm. Isr. begraafplaats (Kerkweg ong.) werd in 1886 gesticht door D.H. van Blankensteijn en was in gebruik tot 1931.