Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Hazerswoude-Rijndijk
(gemeente Rijnwoude)

Ontginningsdorp, ontstaan in de middeleeuwen aan de zuidzijde van de Oude Rijn. Aan de Rijndijk vormde zich aan de westzijde het gehucht Groenendijk en aan de andere zijde de Oostbuurt. Dit laatstgenoemde gehucht groeide na de Tweede Wereldoorlog fors uit door de bouw van een grote woonwijk in de Rijnenburgerpolder tussen de Rijndijk en de spoorlijn Leiden-Woerden. Sindsdien is de naam Hazerswoude-Rijndijk gangbaar.

De R.K. St.-Bernardus- of Scheepjeskerk (Rijndijk 106) is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor; de half-ingebouwde toren van drie geledingen heeft een achtkante opbouw met spits. Deze in 1854-'55 gebouwde kerk werd door G. van Vogelpoel ontworpen met elementen uit de Willem II-gotiek. Boven de ingang en de vensters aan de voorzijde bevinden zich wimbergen met gietijzeren traceringen. Het door een houten tongewelf gedekte interieur bevat een Maarschalkerweerdorgel (1901). De forse pastorie (Rijndijk 108) werd in 1904-'08 naar ontwerp van J.H. Tonnaer gebouwd. Tegenover

Hazerswoude-Rijndijk, Hoeve Rijnland

[p. 263]

de kerk staat het voorm. zusterhuis (Rijndijk 53), een blokvormig pand uit 1906.

Het raadhuis (F. van Eedenplein 4a) kwam in 1962-'63 tot stand naar ontwerp van H.A. Maaskant, P.W. Dommelen, J. Kroos en H.G. Senf. Het middendeel met hal en raadzaal (verdieping) wordt geflankeerd door kantoorvleugels. Het betonreliëf boven de hoofdingang en het sgraffito-werk in de raadzaal zijn ontworpen door N. Wijnberg. Het gebouw is in 1986 uitgebreid.

Woonhuizen. Een ingezwenkte lijstgevel heeft het rond 1850 gebouwde diepe eenlaagspand Hooge Boomen (Rijndijk 336). Het blokvormige huis Rijndijk 229 werd rond 1870 gebouwd als de pastorie van de R.K. St.-Michaëlkerk (gesloopt 1985). Uit het begin van de 20ste eeuw dateren de voorm. onderwijzerswoning Rijndijk 137 (circa 1900), met chaletstijl-sierspant, en het dubbele huis Rijndijk 102-104 (1911).

Boerderijen. Langs de Oude Rijn staan verschillende waardevolle boerderijen, zoals de in 1614 gebouwde boerderij Rijnenburg (Rijndijk 123) met trapgevel en een uitgebouwde kelder. De boerderij is genoemd naar een nabijgelegen kasteel (verwoest 1420). Een 17de-eeuwse kern hebben ook de hallenhuisboerderij Hoeve Zonlust (Rijndijk 259), met op het erf een mogelijk 18de-eeuws achtkante karnmolen, en de krukhuisboerderijen Rijndijk 49 en Hoeve Rijnland (Rijndijk 253), met laat-19de-eeuws zomerhuis annex melkhuis met boenhok. Uit het begin van de 19de eeuw dateert de boerderij Rijndijk 203-207. Iets jonger zijn de onderkelderde boerderij Rijnhoven (Rijndijk 107; 1840), de boerderij Rijnzicht (Rijndijk 111; circa 1840), met zomerhuis, en de deels onderkelderde langhuisboerderij Rijndijk 265 (circa 1840) met zomerhuis en twee gebeeldhouwde schilddragende 17de-eeuwse leeuwen, die tot de verdwenen buitenplaats Byelust behoorden. Andere 19de-eeuwse langhuisboerderijen zijn Stoopenburgh (Rijndijk 99; 1878) en Op Hoop van Zegen (Rijndijk 257; circa 1890) met zomerhuis, koetshuis en hooiberg. Een dwars geplaatst woongedeelte heeft de boerderij Aurora (Rijndijk 65; circa 1880). Voorbeelden van moderne langhuisboerderijen zijn Welgelegen (Rijndijk 119; circa 1910) en Stationsweg 1 (circa 1925).

De kleiwarenfabriek ‘Nieuw-Werklust’ (Rijndijk 18) dateert uit circa 1860 en is de voortzetting van een 17de-eeuwse voorganger genaamd ‘Werklust’. Het complex bestaat uit een kantoorgebouw, ovengebouwen met schoorstenen, houten en bakstenen droog-, kolen- en turfloodsen, en verder een schaftlokaal (circa 1930) en een fabriekshal (1937). Op het terrein staat een neoclassicistische eenlaags directeursvilla (circa 1860) met serre en een gepleisterd, hoger opgetrokken middenrisaliet.

De voorm. watertoren (Rijndijk 127) bestaat uit een opengewerkt betonskelet en een met baksteen bekleed, uitkragend rond vlakbodemreservoir. De toren verrees in 1915 naar ontwerp van A.D. Heederik en is in 2003 verbouwd tot kantoor.

Poldermolens. Ter bemaling van de polder Groenendijk dient de Groenendijkse Molen (Rijndijk ong.), een wipmolen uit 1627 met een met riet gedekte ondertoren en een met hout bekleed bovenhuis. De Rijnenburgermolen (Van Beethovenlaan 63a) is een met riet gedekte achtkante grondzeiler uit 1722. Ten zuiden van Hazerswoude-Rijndijk staat de Rode Wip (Gemeneweg 22), een wipmolen met een met riet gedekte ondertoren en een met hout bekleed bovenhuis. Deze vóór 1639 gebouwde molen bemaalde de Gemenewegsepolder.