Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Hazerswoude-Dorp
(gemeente Rijnwoude)

Ontginningsdorp, ontstaan in de middeleeuwen en ontgonnen vanaf de Oude Rijn. Het in 1281 voor het eerst vermelde dijkdorp heeft samen met het in westelijke richting aansluitende gehucht Westeinde een lineaire structuur. Om te voorkomen dat het dorp door de verlaging van het waterpeil zou verzakken, kreeg het een ringgracht. Na de Tweede Wereldoorlog heeft uitbreiding plaatsgevonden naar het zuiden en in mindere mate noordoostwaarts.

De Herv. kerk (Dorpsstraat 64) is een eenbeukige kruiskerk met vijfzijdig gesloten koor; op de toren van drie geledingen staat een bovenbouw, die een bakstenen en een opengewerkte achtkante houten geleding met bolbekroning heeft. De toren verrees in 1646 ter vervanging van een middeleeuwse voorganger. Erin hangen klokken gegoten door Steven Butendiic (1451) en Claude Fremy (1686). De huidige kerk stamt uit 1658 en het ontwerp wordt aan Pieter Post toegeschreven. Het portaal met fronton in Lodewijk XVI-vormen aan de noordzijde dateert uit circa 1800. De kerk is gerestaureerd in 1946-'49, waarbij

Hazerswoude-Dorp, Herv. kerk

aan weerszijden een zijkapel is toegevoegd, en in 1990; de toren in 1981-'86. Het kerkinterieur wordt gedekt door een houten tongewelf met steekkappen. Tot de mogelijk ook door Post ontworpen inventaris uit circa 1660 behoren het koorhek met de luifel van de voormalige herenbank, waaronder later de eveneens uit circa 1660 daterende preekstoel is geplaatst. Het orgel is in 1868 gebouwd door de firma P. Flaes en Brûnjes.

De R.K. St.-Engelbewaarderskerk (bij Dorpsstraat 248) is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een slanke, half-ingebouwde toren met ingesnoerde spits. Deze kerk met neoromaanse en neogotische details werd ontworpen door Th. Asseler en na diens dood door A.C. Bleijs uitgevoerd in 1879-'81. De pastorie (Dorpsstraat 248) is een blokvormig pand uit 1891 met hoger opgetrokken middenrisaliet.

De Geref. kerk (Korenmolenlaan 2-4) is een moderne kerk met lessenaarsdak, gebouwd in 1969 naar ontwerp van L. de Jonge. Het orgel werd in 1811 gebouwd door J.P. Künckel voor de Waalse kerk in Den Haag.

Het voorm. raadhuis (Dorpsstraat 57-59), een dwars pand met zadeldaken en zakelijk-expressionistische invloeden, kwam in 1925-'27 tot stand naar ontwerp van H. Goldberg en J. Dekker.

De voorm. R.K. lagere St.-Michaëlschool (P. de Hooghstraat 3) is een tweelaags gangschool uit 1921

Hazerswoude-Dorp, Raadhuis

naar ontwerp van J.H. Tonnaer en zijn zoon C. Tonnaer.

Woonhuizen. Het in de kern uit circa 1630 stammende eenlaagspand Dorpsstraat 66 met langgerekte achteraanbouw is in de 19de eeuw gepleisterd. Aan de Dorpsstraat staan voornamelijk diepe eenlaagspanden, met als 19de-eeuwse voorbeelden: Dorpsstraat 44 (circa 1850) met ingangsomlijsting en afgeknotte halsgevel, de dokterswoning Dorpsstraat 74 (1853) met ingangsomlijsting en kroonlijst, Dorpsstraat 79 (circa 1880) met afgeknotte klokgevel, het huis Nooit Gedacht (Dorpsstraat 185; circa 1890) met neorenaissance-details, en het dubbele huis Dorpsstraat 180-184 (circa 1890) met afgeknotte klokgevel. De laatste heeft mogelijk een oudere kern. Uit het begin van de 20ste eeuw dateren het woon- en winkelpand Dorpsstraat 220 (1910) en het dubbele huis Dorpsstraat 158-60 (circa 1920) met hoger opgetrokken hoekuitbouwen. Expressionistische vormen vertonen de rond 1925 gebouwde eenlaagspanden Dorpsstraat 128-130, met een tot topgevel opgetrokken risaliet, en het huis Dorpsstraat 197.

De windmolen ‘Nieuw Leven’, voorheen ‘De Zwaluw’ (bij Dorpsstraat 230), is een wipmolen met stelling, bestaande uit een vierkante, deels met zinken losanges beklede, ondertoren, een houten bovenhuis en een met zink

[p. 262]

Hazerswoude-Dorp, Boerderij Voorweg 73

beklede kap. Deze rond 1725 als poldermolen gebouwde molen werd in 1820 naar de huidige plaats overgebracht en ingericht als korenmolen.

De Alg. begraafplaats (Gemeneweg 2), aangelegd in 1935, heeft een baarhuisje met klokkentorentje uitgevoerd in traditionalistische vormen naar ontwerp van J. Dekker.

Boerderijen. De langhuisboerderij Zuiddijk 5 dateert in de kern mogelijk uit circa 1770 en heeft een zomerhuis met afgeknotte klokgevel. Jongere voorbeelden van langhuisboerderijen zijn Westeinde 18 (circa 1860) met ingangsomlijsting, afgeknotte klokgevel en zomerhuis, Westeinde 58 (circa 1870) en de in de kern 18de-eeuwse boerderij Nieuw Bethlehem (Westeinde 1), waarvan het woongedeelte in 1925 werd vernieuwd.

Ten noordwesten van het dorp staan de langhuisboerderij Bent 12 (circa 1850), met zomerhuis, en de Louise Maria Hoeve (Bent 2), met een villa-achtig voorhuis (circa 1905). Ten oosten van Hazerswoude-Dorp strekt zich langs de Voorweg-Loetweg een bebouwingslint met diverse waardevolle boerderijen uit, zoals de langhuisboerderijen Loeteweg 38 (circa 1850) en Loeteweg 16 (circa 1885). De gepleisterde langhuisboerderij Voorweg 104 dateert uit 1880. De neorenaissance-invloeden vertonende boerderij Voorweg 73 werd in 1883 gebouwd als modelboerderij op een U-vormige plattegrond; ze heeft hoge bouwdelen voorzien van opslagzolders. De binnenplaats heeft men later dichtgebouwd. De uit 1920 daterende boerderij Nicolinebrug (Voorweg 89) heeft een villa-achtig voorhuis.

Poldermolens. Ten noordoosten van Hazerswoude-Dorp staan twee poldermolens. Ter bemaling van de Oosten Westgeerpolder diende de molen de Blauwe Wip aan de Oostvaart. Deze wipmolen uit 1636 heeft een met riet gedekte ondertoren en een met hout bekleed bovenhuis. Aan de kruising van Papenvaart en Rietveldsevaart staat de Rietveldse Molen, een met riet gedekte achtkante grondzeiler uit 1648 die de Rietveldsepolder bemaalde.