Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Hagestein
(gemeente Vianen)

Wegdorp bij de Lek, ontstaan in de middeleeuwen op een brede stroomrug en oorspronkelijk Gasperden geheten. Rond 1250 werd aan de Lange Dreef het kasteel Hagestein gesticht (afgebroken 1855). Otto van Arkel verleende de nederzetting in 1382 stadsrechten. Het kasteel vormde de westhoek van een vierkante stad. De huidige Dorpsstraat lag in het zuidoostelijke deel. De parallel hieraan gelegen Achterweg vormde de zuidoostelijke begrenzing. Op initiatief van het nabijgelegen Vianen werd Hagestein

Hagestein, Vizierstuw (1989)

na een langdurig beleg door troepen van Holland, Utrecht en Vianen in 1405 ingenomen en met de grond gelijk gemaakt. De dubbele omgrachting is later vrijwel geheel verdwenen. Bij de kerk ontstond het huidige dorp met een agrarisch karakter. Aan de zuidzijde ligt de es (Eng). Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp aan de oostzijde uitgebreid.

De Herv. kerk (Dorpsstraat 26) is een zaalgebouw met driezijdige sluiting en een toren van vier geledingen met tentdak. De drie onderste torengeledingen met tand- en rondboogfriezen hebben een romaans karakter en stammen vermoedelijk uit de 13de eeuw. In de 15de-eeuwse vierde geleding hangt een door Steven Butendiic gegoten klok (1444). De kerk zelf werd rond 1600 door brand verwoest, waarna men het koor herstelde. In 1829-'30 werden de resten vervangen door de huidige kerk met neoclassicistische details. De toren is gerestaureerd in 1976-'78. Het kerkinterieur wordt gedekt door een houten tongewelf. De preekstoel (derde kwart 17de eeuw) heeft een gotisch hardstenen doopvont als voet.

Het voorm. raadhuis (Dorpsstraat 12) werd in 1930 gebouwd naar een expressionistisch ontwerp van A.C.G. Vermeulen. Boven de ingang rijst een overhoeks torentje op met hoge spits. Rechts waren gemeenteruimten, links de veldwachterwoning.

Woonhuizen. Het woon- en winkelpand Dorpsstraat 20 (circa 1915) heeft een met cementstenen banden versierde gevel. Uit 1925 dateert het middenganghuis Valkendaal (Lekdijk 36) met dakerker.

Boerderijen. Een dwars geplaatst

[p. 261]

voorhuis hebben de boerderijen Biezenweg 6 (1856, schuur 1853), Tienhovenseweg 37 (1861, jaartalankers) en Tienhovenseweg 6a (circa 1870). De krukhuisboerderij Nijensteinseweg 43 dateert uit 1855. De langhuisboerderijen Corneliahoeve (Tienhovenseweg 17; 1928) en De Hoef (Lekdijk 24; 1929) zijn voorzien van gesneden windveren met makelaars.

De vizierstuw in de Lek (Lekdijk ong.), gelegen ten noordoosten van Hagestein, is in 1954-'58 gebouwd bij de kanalisatie van de rivier. Twee halfcilindrische stalen schuiven kunnen als een vizier opendraaien met behulp van vier hefwerken in de vorm van betonnen bogen, elk met een klein bedieningsgebouw. De constructie is ontworpen door civiel-ingenieur P. Blokland, de vormgeving is van W. Hamdorff. Naast de stuw ligt een gekoppelde schutsluis. Aan de westzijde zijn in 2003-'04 vistrappen aangelegd.