Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Groot-Ammers
(gemeente Liesveld)

Dijkdorp langs de Lek, ontstaan op een omstreeks 1277 bedijkte oeverwal. Eind 19de eeuw verdichtte zich de bebouwing langs de Voorstraat en de haaks daarop staande Kerkstraat. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp aan de oostzijde uitgebreid.

De Herv. kerk (Kerkstraat 8) is een kruiskerk met driezijdig gesloten koor en een rijzige toren van drie geledingen met achtzijdige spits. Rond 1500 verrees de opvallend rijke laat-gotische toren met haakse steunberen, natuurstenen speklagen, hoge blindnissen met traceringen en een afsluitend spitsboogfries. De zwikken boven het westportaal zijn versierd met wapens. Het kruisgewelf in de toren is aangebracht bij de restauratie in 1940-'42. De middeleeuwse kerk werd in 1857 vervangen door de huidige kerk met rondboogvensters. Na eerst inwendig een galerij te hebben bijgebouwd, heeft men in 1897-'98 de transeptarmen toegevoegd.

Woonhuizen. Langs de Kerkstraat staan enkele notabelenwoningen, zoals het middenganghuis Kerkstraat 28 (circa 1880) met geblokte hoekpilasters en zinken oeils-de-boeuf. Kerkstraat 11 (1887; winkelpui circa 1950) heeft een neoclassicistische ingangsomlijsting en Kerkstraat 49 (circa 1905), waarvan de middentravee wordt bekroond

Groot Ammers, Dubbel woonhuis Sluis 11-11a

Groot Ammers, Herv. kerk, toren (1981)

door een tentdak, is ontworpen met neorenaissance-details. Eclectische details vertoont het dijkhuis Kerkstraat 43 (circa 1880) met aangebouwde schuur. De gekoppelde diepe huizen Sluis 11-11a (circa 1890) hebben met friezen versierde lijstgevels. Het hoekpand Kerkstraat 6a is een gepleisterd winkelpand uit circa 1885. Jugendstil-elementen in de vorm van hoefijzerbogen heeft Graafland 6 (circa 1910) en traditionalistisch van vorm is Wilhelminastraat 1 (circa 1925).

Boerderijen. De uit 1818 daterende krukhuisboerderij Gelkenes 49 heeft

[p. 257]

in het verlengde van het voorhuis een aangebouwde hogere schuur. Bij de boerderij Graafland 61 (circa 1840) is aan de achterzijde dwars een houten schuur aangebouwd. Voorbeelden van langhuisboerderijen zijn Gelkenes 54 (1880) en Gelkenes 55 (circa 1880) en de boerderij Graafland 16-18 (circa 1890).

Pakhuizen. Aan de vroegere zuivelnijverheid herinneren het pakhuis Kerkstraat 22 (1860) en het kaaspakhuis Sluis 51 (circa 1905).

Liesveld (Liesveld 3). Van het ten noordoosten van het dorp gelegen en kort na 1740 gesloopte middeleeuwse kasteel Liesveld resteert een omgracht terrein met daarop een deel van een 16de-eeuws bijgebouw, tegenwoordig het koetshuis genoemd.

Poldermolens. De vier ten zuiden van Groot-Ammers aan de Ammerse boezem staande molens verzorgden tot circa 1965 de bemaling van de huidige polder Liesveld. De Gelkenesmolen (Molenkade 2), is een mogelijk 18de-eeuwse wipmolen. Uit 1805 (gevelsteen) dateert de Achtkante Molen (Molenkade 4), een met riet gedekte achtkantige grondzeiler op veldmuren. De Graaflandse of ‘Middelmolen’ (Molenkade 3) en de Achterlandse Molen (Molenkade 5) zijn mogelijk 18de-eeuwse wipmolens met een scheprad, een met riet gedekte ondertoren en een met hout bekleed bovenhuis. Al deze molens zijn in 1959 gerestaureerd.