's-Gravenzande
(gemeente Westland)
Kleine stad in het Westland, ontstaan op een ten noorden van de oude Maasmonding gelegen zandplaat (zande), waar de graaf van Holland rond 1200 een hof liet bouwen. Aan deze planmatig aangelegde nederzetting verleende graaf Willem II in 1246 stadsrechten, maar de stedelijke ontwikkeling zette niet door. In 1418 werd 's-Gravenzande platgebrand. De in 1238 gestichte parochiekerk werd later een bedevaartsplaats door een bijzonder Mariabeeld. In 1914 werd Hoek van Holland van het gemeentelijk grondgebied afgesplitst en bij de gemeente Rotterdam ondergebracht. Na de Tweede Wereldoorlog is 's-Gravenzande vooral aan de oostzijde gegroeid in een door de glastuinbouw gedomineerd gebied.
De Herv. kerk (Langestraat 34) is een in opzet achthoekige kerk met mansardedak en achtzijdige koepelvormige dakruiter, gebouwd in 1815-'16 ter vervanging van de in 1809 ingestorte middeleeuwse voorganger na een schenking van koning Willem I (stichtingssteen). Deze door A. Tollus ontworpen neoclassicistische kerk met ingangsomlijsting werd in 1850 vergroot tot een rechthoekige ruimte met handhaving van drie zijden van de oorspronkelijke achthoek. In de dakruiter hangt een door Willem Wegewaert gegoten klok (1634). Het in 1957-'58 gemoderniseerde interieur bevat nog een door Bakker & Timmenga gebouwd orgel (1899).
Overige kerken. Rond 1905 is de (Geref.) Noorderkerk (Langestraat 130) gebouwd als een kruiskerk met rode baksteendetails. De uit 1919 daterende (Chr. Geref.) Maranathakerk (Monsterseweg 12) heeft een terzijde geplaatste toren. Expressionistische details vertoont de zaalkerk 't Kruispunt (Van de Kasteelestraat 73) uit circa 1925.
Het raadhuis (Langestraat 141) is een fors pand met dakruiter en eclectische details, gebouwd in 1869 en uitgebreid in 1978.
Scholen. Het neoclassicistisch tweelaags gebouw van de voorm. openbare lagere school (Noordwind 3) is rond 1880 tot stand gekomen. De Koningin Wilhelminaschool (Van de Kasteelestraat 75) is een L-vormige openbare school uit 1935.
Woonhuizen. Het met trapgevel uitgevoerde diepe huis Marktplein 10 is voorzien van de jaartalankers ‘1639’. Mogelijk in de kern uit 1740 daterend is het rond 1880 gepleisterde huis Langestraat 17. Eenvoudige neoclassicistische details vertonen Langestraat 237-241 (circa 1850) en Langestraat 45 (circa 1880). Begin 20ste eeuw gebouwd zijn Monsterseweg 7 (circa 1905) en de zakelijk-expressionistische villa Zuidwind (Zuidwind 2) uit 1928.
Het café-restaurant ‘De Spaanse Vloot’ (Langestraat 137) is een diep tweelaags pand met een kern uit 1642, verbouwd en gepleisterd rond 1860.
De zandstenen pomp op het Marktplein dateert uit het midden van de 17de eeuw en wordt bekroond door een siervaas.
De windmolen (Naaldwijkseweg 117) is een achtkantige stellingmolen met een met zinken losanges gedekte romp en een met dakleer beklede kap. Deze korenmolen werd in 1908 gebouwd met gebruikmaking van delen van een poldermolen uit de omgeving van Alphen aan den Rijn.
Het voorm. tramstation (Monsterseweg 23) van de Westlandsche Stoomtram-Maatschappij (W.S.M.) aan de lijn Loosduinen-'s-Gravenzande werd in 1907 gebouwd naar een ontwerp met jugendstil- en chaletstijl-elementen van D.P. van Ameijden van Duijm.
De Alg. begraafplaats ‘Beukenhage’ (Naaldwijkseweg 101a) werd in 1873 aangelegd op de voormalige buitenplaats Vreedelust. Graftekens zijn er onder meer voor zeelieden en voor de slachtoffers van de ramp met de veerboot Berlin in 1907, waaronder een grafsteen voor de Zwitser L. Gysin von Liestal, gemaakt door A. Dosch.
Heenweg. Dit wegdorp ten zuidoosten van 's-Gravenzande werd gesticht in de 19de eeuw na afzanding van de duingronden aldaar. De
R.K. St.-Lambertuskerk (Maasdijk 189) is een eenbeukige, recht gesloten kerk met dakruiter. Boven de ingang is een St.-Lambertusbeeld aangebracht. Deze kleine neogotische kerk kwam in 1872-'73 tot stand in opdracht van jhr. A.J.A. van Rijckevorsel. Het rond 1910 opgetrokken
kassencomplex bij Heenweg
's-Gravenzande, Herv. kerk
Auteursrechtelijk beschermd
