Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

's-Gravendeel

Voorstraatdorp met kerkring, ontstaan na de bedijking van de Polder Nieuw-Bonaventura (1593). De aan weerszijden van een rechte kreekrest (De Kreek) gelegen Voorstraat heeft één enkele achterstraat (Rijkestraat) en komt uit op de kerkring, waarvan de kerkgracht is gedempt. Het dorp was een centrum van de vlasteelt. 's-Gravendeel had in 1825 te lijden van een dorpsbrand en in 1953 van de Watersnoodramp. De oude haven

's-Gravendeel, Oude Alg. begraafplaats, graven en monument Watersnoodramp

(Havendijk) heeft men rond 1970 gedempt, waarna aan de Dordtsche Kil een nieuwe haven is ontstaan. Aan de zuidzijde is in 1978 de Kiltunnel voltooid, waarna het gebied tot aan de dorpskern is volgebouwd.

De Herv. kerk (Kerkstraat 1) is een kruiskerk met driezijdig gesloten koor, brede dwarsbeuk en een ongelede toren met haakse steunberen. Deze in 1637 gebouwde en in 1767 verbouwde kerk brandde in 1904 uit, waarna herbouw volgde in 1905 naar plannen van J.Th. Beljers. De in 1940 verwoeste torenspits heeft men in 1951 herbouwd; uit die tijd dateren ook de kerkramen. De kerk bevat een Hammerberg-orgel (1962), geschonken door het Rampenfonds.

De kerk van de Geref. Gemeente in Nederland (Rijkestraat 8) is een zaalkerk uit 1869, gerenoveerd in 1980.

Woonhuizen. Bescheiden eenlaagspanden zijn Zuid Voorstraat 18 (mogelijk nog laat-18de-eeuws) en Achterdijk 13 (circa 1865) met wenkbrauwen boven de vensters. De gepleisterde dokterswoning Havenplein 1, met

's-Gravendeel, Herv. kerk

[p. 203]

aangebouwde praktijkruimte, dateert uit 1880 en heeft een gedenksteen (1954) voor de Watersnoodramp. Rond 1880 is het tweelaagse pand Noord Voorstraat 41 gebouwd als onderwijzerswoning. Eclectische details kreeg Langestraat 13 (circa 1890) en neorenaissance-details vertoont Weegje 5 (circa 1905).

Boerderijen. Uit de eerste helft van de 19e eeuw dateert de boerderij Langestraat 21, met dwars geplaatst woonhuis. Smalle woonhuizen met zijlangsdeelschuur hebben Rijkestraat 26 (begin 19de eeuw), Noord Voorstraat 23 (1848; gevel circa 1910) en Noord Voorstraat 21 (circa 1850). Kerkstraat 7 (circa 1890) is met een in- en uitgezwenkte gepleisterde gevel uitgevoerd. Een breder woonhuis met ingezwenkte lijstgevel hebben de zijlangsdeelboerderijen Langestraat 29 (1862) en Kerkstraat 11 (circa 1890).

De windmolen ‘'t Vliegend Hert’ (Molendijk 39) is een ronde stellingmolen met een met houten delen beklede kap. Na de bouw in 1841 als korenmolen volgden herbouw in 1856-'57 en een restauratie in 1949.

De watertoren (Kilweg 19) verrees in 1914 naar ontwerp van J. Smit en constructeur A. Visser. De bakstenen toren heeft een uitkragende bovenbouw met ijzeren vlakbodemreservoir.

De Oude Alg. begraafplaats (Kerkstraat 13) werd rond 1860 aangelegd. Interessant zijn de grafzerk voor dokter G. Rijsdijk († 1885), de graven als gevolg van de Watersnoodramp van 1953 en het bijbehorende herdenkingsmonument naar ontwerp van R. Rooyackers.

Mookhoek. Dit dorp ten zuiden van 's-Gravendeel ligt aan de zuidrand van de Polder Nieuw-Bonaventura (1593). Boerderijen. Imposant is de hoeve ‘Schawacht’ (Schaweg 13) met zijlangsdeelschuur en ernaastgelegen woonhuis. De hekpijlers met Lodewijk XVI-vazen dateren van circa 1790. De houten schuur van de boerderij Schenkeldijk 73 is mogelijk laat-18de-eeuws. Voorbeelden van zijlangsdeelboerderijen uit circa 1880 zijn Strijensedijk 57, Strijensedijk 121 en de ‘Lindenhoeve’ (Strijensedijk 111). De Herv. kerk (Strijensedijk 13) is een zaalkerk uit 1906 met dakruiter en portaal. De voorm. vlasroterij (Tweede Kruisweg 2) dateert uit circa 1930 en bestaat uit een gebouw met ketelhuis en schoorsteen en een aantal rootkamers.