Gouderak
(gemeente Ouderkerk)
Langgerekt dijkdorp aan de Hollandse IJssel, ontstaan in de 10de eeuw en in eerste instantie zonder dorpskern en kerk. Tot 1658 ging men ter kerke in Moordrecht aan de overzijde van de rivier. Na de bouw van de eigen kerk ontstond langs de Dorpsstraat - bij veer en kerk - door verdichting van de bebouwing een dorpskern die eind 19de eeuw werd uitgebreid. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp aan de zuidoostzijde uitgebreid in de polder.
De Herv. kerk (Kerkstraat 3) is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een geveltoren met ingesnoerde spits, gebouwd in 1658 in gotiserende stijl. In de westgevel zijn het bouwjaar en het wapen van Gouderak (twee zespuntige sterren) in rode baksteen aangebracht. In de met leien beklede geveltoren (vermoedelijk vernieuwd 1718) hangt een door François Hemony gegoten klok (1661). Bij de restauratie in 1949-'52 heeft men het buitenpleisterwerk verwijderd en een klein historiserend portaal toegevoegd.
Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf met trekbalken op korbeelstellen, aangebracht bij een inwendige verbouwing in 1851. Tot de inventaris behoren een preekstoel met lezenaar (circa 1830), afkomstig uit de voorm. Remonstr. kerk te Utrecht, en een door P. Flaes gebouwd orgel (1887-'88). Verder bevat de kerk oude grafzerken, waaronder die van de stichter van de kerk, schout Jan Brouc († 1659), en die van ds. J.G. Staringh († 1804).
Gouderak, Boerderij Rusthove (1994)
Op het kerkhof staan een obelisk met vaas voor predikant H. Bron († 1863) en een cippus voor burgemeester M. Bron († 1890).
Het raadhuis (Dorpsstraat 52) is een gepleisterd diep pand met basement en bel-etage (met raadzaal). De eerste steen werd in 1842 gelegd door burgemeester G.J. ten Brummeler. De neoclassicistische gevel heeft een fronton met het wapen van Gouderak.
Woonhuizen. Het rond 1860 gebouwde neoclassicistische herenhuis Dorpsstraat 43-45 bezit de allure van een buitenhuis. Dit eenlaagspand met mezzanino heeft aan de rivierzijde een gepleisterde dwarse uitbouw met fronton. In 1829 (gevelsteen) verrees het eenvoudige diepe huis bij Kerkstraat 3. Goede voorbeelden van middenganghuizen uit circa 1870 zijn Kattendijk 53 en Middelblok 7 - beide met neoclassicistische deuromlijsting - en het huis Valkenstein (Middelblok 138) met dakerker en eclectische details. Gebouwd voor de arbeiders van de (inmiddels verdwenen) steenfabrieken zijn de eenlaags afdakswoningen Middelblok 65-177 (circa 1880). Ingezwenkte lijstgevels hebben het neoclassicistische dijkhuis Kattendijk 119 (circa 1890) en het met gepleisterde banden uitgevoerde dubbelhuis Veerstraat 10-12 (circa 1900). Bij Dorpsstraat 23-27 (circa 1905) wordt een dwars huis geflankeerd door twee diepe panden met chaletstijl-details.
Boerderijen. Van de hallenhuisboerderij
Kattendijk 183 is de 17de-eeuwse voorgevel (mogelijk 1648) uitgevoerd met metseltekens in de vorm van
Gouderak, Gemaal M. Verdoold Cz. (1994)
ruiten en een hart. Uit 1753 (gevelsteen) dateert de opvallend forse herenboerderij
Rusthove (Middelblok 209) met een dwars geplaatst tweelaags voorhuis voorzien van een pronkrisaliet in Lodewijk XIV-stijl. Met riet gedekt is de mogelijk vroeg-19de-eeuwse krukhuisboerderij
Middelblok 1-3. Uit het tweede kwart van de 19de eeuw dateren de boerderijen
Kattendijk 129 en
Kattendijk 163 (mogelijk oudere kern). Uitgevoerd met serliana's en bewerkte windveren zijn
Veerstalblok 37 (circa 1850),
Zeldenrust (Middelblok 37-39; circa 1860),
Middelblok 11 (circa 1895) en
Middelblok 191 (circa 1895). Een chaletstijl-sierspant en siermetselwerk kenmerken de krukhuisboerderij
Vrede is Rondom (Middelblok 131; circa 1890).
Het voorm. veerhuis (Veerstraat 5) is een gepleisterd tweelaags dwars pand uit circa 1870.
Het gemaal ‘M. Verdoold Cz.’ (Kattendijk 1), een tweebeukig gebouw uit 1880 met eclectische details, is vernoemd naar de toenmalige voorzitter van de Polder Stolwijk en bemaalt de Polder Middelblok. Aan de voorzijde bevindt zich een ellipsvormige maalkolk. Het gemaal heeft in 1920 een gasmotor gekregen en is in 1948-'50 geëlektrificeerd.
Auteursrechtelijk beschermd