Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Everdingen
(gemeente Vianen)

Everdingen, Fort Everdingen, Diefdijk

Dijkdorp aan de Lek, ontstaan in de middeleeuwen op een brede bedijkte oeverwal. Dit voor het eerst in 1284 vermelde dorp ontwikkelde zich bij het kasteel Everstein (1406 verwoest) en langs de Lekdijk. Begin 20ste eeuw ontstond binnendijks enige bebouwing en na de Tweede Wereldoorlog heeft men hier een woonwijk verwezenlijkt.

De Herv. kerk (Kerkstraat 7), oorspronkelijk gewijd aan Maria, is een vijfzijdig gesloten eenbeukige kerk met geveltoren en achtkantige lantaarn. De huidige kerk is het restant van een laatgotische kerk (herbouwd na brand in 1498), waarvan in 1810 het schip instortte. Een deel van het schip werd toen gesloopt, de toren volgde in 1855. Van het daaropvolgende herstel in 1857 dateert de westgevel met geveltoren. In de lantaarn hangt een door Henrick van Trier gegoten klok (1581). De in 1857 aangebrachte gevelbepleistering heeft men bij een restauratie in 1930-'31 verwijderd. Het interieur van de in 1972-'73 opnieuw gerestaureerde kerk wordt gedekt door een houten tongewelf en bevat een preekstoel en doophek uit de eerste helft van de 17de eeuw.

De R.K. St.-Petrus en Pauluskerk (Lekdijk 25) is een driebeukige hallenkerk met driezijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met ingesnoerde naaldspits. Deze neogotische kerk verrees in 1899 naar ontwerp van A. Tepe. Het interieur wordt gedekt door stenen kruisribgewelven. Tot de inventaris behoren een laat-19de-eeuwse preekstoel, communiebank en diverse beelden, waaronder die van Petrus en Paulus (firma Stoltzenberg) en een tro-

[p. 167]

nende Maria met kind (1911; atelier Mengelberg). De gebrandschilderde ramen (1899-1911) zijn vervaardigd door atelier H.J.J. Geuer.

De neogotische pastorie (Lekdijk 27) kwam al in 1876 tot stand, ook naar ontwerp van Tepe. Het bijbehorende koetshuis werd in 1899 gebouwd met sloopstenen van een nabijgelegen schuurkerk (1802). Uit 1931 dateert de door J.W. Benschop ontworpen neogotische tweeklassige R.K. lagere school met onderwijzerswoning (Lekdijk 21-23)

Boerderijen. In en om het dorp liggen verschillende waardevolle boerderijen. Bij de boerderij Essensteyn (Lekdijk 5-7) stamt het opvallend grote voorhuis, met aan weerszijden een kelder en opkamer, uit de 17de eeuw. Het schuurgedeelte is rond 1960 afgebroken. Het bijna vierkante, later gepleisterde, voorhuis van de in 1980 gerestaureerde boerderij Rustenburg (Lekdijk 15) werd gezien de houtconstructies gebouwd rond 1600. Bij een grote verbouwing in 1782 (jaartalankers) heeft men de kap verhoogd en het schuurgedeelte met groot overstekend achterschild vernieuwd. In opzet 17de-eeuws zijn verder de boerderijen Diefdijk 23 en Lekdijk 47. Veel jonger zijn de langhuisboerderijen Tienhovenseweg 15 (circa 1875) en Tienhoven (Tienhovenseweg 27; 1888), en de met decoratief metselwerk en mooie windveren versierde langhuisboerderijen Tienhovenseweg 13 (1892) en Vreden Hof (Lekdijk 11; circa 1905). De Diefdijk ten oosten van Everdingen werd in 1284 op de grens van Holland

Zijderveld bij Everdingen, Coupure in de Diefdijk

en Gelre opgeworpen als waterscheiding. Na een doorbraak in 1573 (Wiel van Bassa bij Schoonrewoerd) kreeg de dijk in 1587 zijn huidige hoogte. Vanaf 1672 was hij de oostgrens van het inundatiegebied van de Oude Hollandse Waterlinie en na 1815 de westelijke begrenzing van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Het voorm. fort Everdingen op de kruising van de Diefdijk met de zuidelijke Lekdijk werd in 1842-'45 aangelegd ter verdediging van het Lekacces als een vierhoekig omgracht verdedigingswerk met bastions. In 1845-'47 verrees een omgrachte en omwalde ronde bomvrije toren, waaraan in 1875 aan de noordoostzijde een contrescarp-galerij werd toegevoegd. De in 1874 aangelegde inundatiesluis (gewijzigd 1885) heeft drie doorlaten. In 1877 zijn vijf bomvrije gebouwen, een wachterswoning en twee artillerieloodsen toegevoegd.

In 1936 zijn aan de oostzijde van de dijk enkele betonnen VIS-kazematten gebouwd en in 1938-'40 enkele groepsschuilplaatsen. Ten behoeve van de rijksweg A2 heeft men in 1935-'36 bij Zijderveld een coupure in de dijk gemaakt, bestaande uit twee grote en twee kleine openingen die met stalen schuiven en schotbalken kunnen worden afgesloten.

Zijderveld. Dit dorp ten zuiden van Everdingen ontstond op een zanderige stroomrug en bij de haaks daarover lopende weg Leerdam-Everdingen. De eerste vermelding dateert uit 1312. De Herv. kerk (Kerkweg 1) is een eenbeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met hoekpinakels en achtzijdige spits. Van deze 15de-eeuwse kerk heeft men het schip in 1830 ingekort en de toren herbouwd. De bepleistering van de rest dateert vermoedelijk uit 1884. De in 1959 en in 1978-'81 gerestaureerde kerk heeft inwendig een gebogen houten plafond (1907). Interessante boerderijen zijn de krukhuisboerderij Dorpsweg 49, met 16de eeuws voorhuis en een jonger bedrijfsgedeelte (1780), de 17de-eeuwse krukhuisboerderij Zijderveldselaan 60, de mogelijk 18de-eeuwse hallenhuisboerderij Zijderveldselaan 80-82 en de in 1888 gebouwde langhuisboerderij Zijderveldselaan 7a.