Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Dubbeldam, Raadhuis

Dubbeldam
(gemeente Dordrecht)

Dorp, ontstaan bij de dam (1282) in de veenkreek de Dubbel en verdronken tijdens de St.-Elisabethsvloed (1421). Na de herindijking van Het Oude Land van Dubbeldam (1601-'03) vormde zich een lintdorp met aan de westzijde de buitenplaats Dordwijk. Eind 19de eeuw volgden lintvormige uitbreidingen. Verdere groei na de Tweede Wereldoorlog heeft van Dubbeldam een voorstad van Dordrecht gemaakt (geannexeerd 1970).

Het voorm. raadhuis (Dubbelsteynlaan West 39) is een neoclassicistisch gebouw uit 1890 met een souterrain en een tot een torentje opgetrokken gepleisterd middenrisaliet. Het ontwerp is van A. van der Linden.

De openbare lagere school (Dubbelsteynlaan West 74) is een zesklassige gangschool uit circa 1905.

De R.K. Emanuelkerk (Oudendijk 110) werd opgetrokken in 1913 als verenigingsgebouw ‘Helpt Elkander’ en diende vervolgens als Geref. kerk. Bij de inrichting tot katholieke kerk in 1967 heeft het een opengewerkt geveltorentje gekregen.

Dordwijk (Dordwijklaan 2-6). Deze in 1630 gestichte buitenplaats kwam in 1692 in eigendom van brouwer Pieter Onderwater en zijn familie. Het 17de-eeuwse huis met rijzige achtzijdige toren werd rond 1800 verbouwd tot de huidige kasteelboerderij (Dordwijklaan 6), die na verwoesting in 1940 werd herbouwd

[p. 165]

Dubbeldam, Buitenplaats Dordwijk, kasteelboerderij

naar plannen van B. van Bilderbeek (1941). In 1852-'54 liet jhr. mr. P. van de Wall de eclectische villa Huize Dordwijk (Dordwijklaan 2) bouwen als een driebeukig pand met hoger opgetrokken middenbeuk. In 1880 kwam de buitenplaats in bezit van jhr. P.J.J. Repelaer, die het huis liet vergroten en wijzigen in chaletstijl. Opvallend zijn de opengewerkte topstukken aan de windveren, houten veranda's en balkonhekken. Binnen heeft de middenzaal interessant stucwerk en verder bovendeur- en plafondschilderingen (1880) van J. Stortenbeker.

Het park kreeg naar ontwerp van J.D. Zocher jr. (1852) een landschappelijke parkaanleg en werd vervolgens in fasen uitgebreid door C.E. Eggink sr. en na 1875 door zijn zoon C.E. Eggink jr. Tot de tuinobjecten behoort een hardstenen beeld van Hercules en Cerberus (eerste helft 18de eeuw). Ontworpen door Eggink sr. zijn de tuinmanswoning (Dordwijklaan 4a; 1861; deels opgehoogd rond 1890) en de langgerekte oranjerie (1861) in eclectische stijl. De oranjerie heeft een hoger opgaande middentravee met puntgevel en een zadeldak op gietijzeren kapconstructie; maximale lichtinval wordt verschaft door fenêtres-à-terre, die ook in de tuitvormige zijgevels zitten. Het gietijzeren toegangshek (1861) heeft opengewerkte steunen met daarop de naam van de buitenplaats. Omdat Huize Dordwijk niet voldeed voor bewoning in de winter werd in 1891-'92 voor jhr. P.J.J. Repelaer de Villa Sorghvliet (Dordwijklaan 8) gebouwd naar een ontwerp in neorenaissance- en chaletstijl-vormen van J.F. Klinkhamer. Samen met B.J. Ouëndag ontwierp hij ook de uitbreiding in 1899. Het thans ‘Villa Repelaer’ genoemde huis is na een brand in 1995 herbouwd.

Dubbelsteyn (tegenover Dubbelsteynlaan West 74). Van deze rond 1730 gestichte buitenplaats werd het in 1785 gebouwde huis afgebroken in 1878. Het park werd begin 19de eeuw naar ontwerp van J.D. Zocher sr. gewijzigd in landschapsstijl. Het smeedijzeren inrijhek met hardstenen pijlers dateert mogelijk uit 1875.

Woonhuizen. Uit de 19de eeuw dateren het eclectische herenhuis Dubbelsteynlaan West 46 (circa 1860), met gepleisterde decoraties, en de voor A. van der Linden gebouwde T-vormige gepleisterde eclectische villa Dubbelsteynlaan West 24 (1886) met serre en koetshuis. Karakteristieke 20ste-eeuwse villa's in expressionistische stijl staan aan de Burg. Jaslaan, waaronder de nrs. 16 (1920) en 48. Een ander voorbeeld is villa De Hooge Heul (Dubbelsteynlaan West 1; 1925, uitbreiding 1936). Meer zakelijk-expressionistisch van ontwerp zijn de villa's Burg. Jaslaan 12 (1930) en 't Oude Landt (Dubbelsteynlaan West 47; circa 1935).

De watertoren (bij Provincialeweg 74), opgetrokken in 1916 naar ontwerp van J. Smit en constructeur A. Visser, is een zeszijdige betonnen toren met holbodemreservoir. Bij de restauratie in 2001 heeft de toren een nieuwe bekleding gekregen en zijn een wenteltrap en een uitzichtbalkon toegevoegd.

De Alg. begraafplaats (Zuidendijk 270) werd in 1828 gesticht op de voorm. buitenplaats Wielborg. Het via een brug en smeedijzeren sierhek toegankelijke terrein met vijverpartij is later L-vormig vergroot.

Boerderijen. In het Dubbeldamse buitengebied bij Dordrecht liggen enkele waardevolle boerderijen. Een dwars geplaatst voorhuis heeft de uit de eerste helft van de 19de eeuw daterende Alloyzehoeve (Zeedijk 10). Boerderijen met een grote zijlangsdeelschuur en een kleiner voorhuis komen het meest voor. Voorbeelden hiervan zijn de in de kern mogelijk 18de-eeuwse boerderij De Hoop (Haaswijkweg Oost 14; sluitsteen schuur ‘1706’) en de boerderijen Bouwlust (Zuidendijk 302; circa 1875), Zuidendijk 329-331 (1891), Middenhoeve (Laantje van Middenhoeve 4; circa 1900), Noordhoeve (Noordendijk 811; circa 1900), Zanddijk 5 (1905) en Haaswijkweg West 108 (1912). Schuren van zeer grote afmetingen bevinden zich bij de Dordtse manege (Spirea 2; 1912) en op de voorm. buitenplaats Rustenburg (Kilweg 2-4; 1922).

Sluizen en gemalen. Ten oosten van Dubbeldam liggen twee schutsluizen uit 1864, te weten de Ottersluis in het Wantij (Zeedijk ong.) en de Helsluis in de Helsloot (bij Merwelanden 33). De laatstgenoemde heeft een ijzeren rolbrug en een sluiswachterswoning uit 1888. Het voorm. stoomgemaal Aan Het Vissertje (Loswalweg 2), gebouwd in 1882 aan het Wantij, werd in 1902 gedeeltelijk vernieuwd en in 1932 geëlektrificeerd. Het gemaal bij Heerenweg 5 werd samen met de bijbehorende woning (Heerenweg 5) in 1916 gebouwd in eenvoudige rationalistische stijl en is thans een winplaats van het waterleidingbedrijf in het gebied ‘Kop van 't Land’.

Polder De Biesbosch. Vanaf 1758 werden delen van de verloren gegane Grote Waard herdijkt. Het laatste deel werd in 1926 verwezenlijkt in het kader van de werkverschaffing. Van vóór de drooglegging resteren nog enkele op een verhoging in het landschap gesitueerde griendketen, eenvoudige schuilhuisjes van griendwerkers (Van Elzelin-

[p. 166]

genweg; circa 1900). Ter herinnering aan de aanleg van de nieuwe wegen heeft men in 1928 een als obelisk uitgevoerde mijlpaal geplaatst (Oude Veerweg/Zuidbuitenpoldersekade). Uit 1936 dateert de Stoopbank (Noorderelsweg/Zuidwestdijk), een verhoogd en ommuurd uitzichtterras met achtzijdige uitbouw, toegankelijk via een brug en een trap. De in 1935-'40 voor de Vereeniging ‘De Biesbosch’ in het drooggelegde gebied gebouwde boerderijen hebben vaak een villa-achtige woning, zoals te zien is bij de Heer Gheenemanshoeve (Noorderelsweg 9) en de boerderij Griendheuvel (Noorderelsweg 12; 1937). Een vrijstaand woonhuis heeft Hoeve De Biesbosch (Van Elzelingenweg 1; 1937, schuur 1934).