De Lier
(gemeente Westland)
Dijkdorp in het Westland, ontstaan aan de vloedkreek Liora (Lee) en in 1201 voor het eerst vermeld. In de 19de eeuw vormde zich een lintbebouwing aan de Hoofdstraat ten zuiden van de Lee. Na grondverbetering ontstonden aan de noordwestzijde tussen 1880 en 1910 de Nieuwe Tuinen. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp uitgebreid in een door glastuinbouw gedomineerd gebied.
De Herv. kerk (Hoofdstraat 51), oorspronkelijk gewijd aan St. Joris, is een forse driebeukige pseudo-basilicale kerk met een driezijdig gesloten koor geflankeerd door twee kapellen en met een toren van drie geledingen voorzien van smalle spitsboognissen. Deze laat-gotische kerk verrees waarschijnlijk midden 15de eeuw, evenals de later scheefgezakte zware toren (zonder steunberen). Na een brand in 1572 volgde herstel in fasen; het koor in 1590, de toren in 1630 en het schip pas in 1658 (jaartalsteen boven de triomfboog). Bij de kerkrestauratie in 1954-'58 heeft men tevens de toren gestabiliseerd en opnieuw voorzien van traceringen in de spitsboognissen. Het kerkinterieur wordt gedekt door houten tongewelven. De ontpleisterde zuilen hebben natuurstenen banden en eenvoudige kapitelen. Tot de inventaris behoort een preekstoel uit de tweede helft van de 17de eeuw.
Overige kerken. In 1923-'24 gebouwd naar ontwerp van H. Onvlee als
De Lier, Herv. kerk
een kruiskerk met geveltoren en aangebouwde pastorie (achterzijde) is de
Vredeskerk van de Geref. Gemeente (Oranjestraat 1). Ter vervanging van een uit 1871-'72 daterende kerk gewijd aan St. Leonardus van Veghel kwam de huidige
R.K. kerk St.-Martelaren van Gorcum (Kerklaan 6) in fasen tot stand. Zowel het recht gesloten koor (1929-'30) als het eenbeukige schip met neogotische verwijzingen en portaal (1955-'56) zijn ontworpen door E.H. en H.M. Kraaijvanger. De geplande toren is niet uitgevoerd. De
(Geref.) Johanneskerk (J. Vermeerplein 25a) is een moderne zaalkerk met vrijstaande toren uit 1964 naar ontwerp van D. Zuiderhoek.
Woonhuizen. Uit het tweede kwart van de 17de eeuw dateert het in 1953 gerestaureerde diepe huis Hoofdstraat 54 met trapgevel. Het rond 1900 gebouwde middenganghuis Hoofdstraat 5 heeft een hoger opgetrokken ingangsrisaliet en een klein chaletstijlsierspant. Voorbeelden van tuinderswoningen zijn Nieuwe Tuinen 16 (1915) en Nieuwe Tuinen 34 (1918).
De voorm. timmerwerkplaats Hoofdstraat 63, sinds 1999 museum ‘De Timmerwerf’, is een diep pand uit 1642 met gepleisterde tuitgevel. Huis en werkplaats werden in de 18de eeuw verbouwd en op het achtererf verrees in de 19de eeuw een vrijstaande houtloods.
Boerderijen. De krukhuisboerderij Noordlierweg 4 heeft een in oorsprong 17de-eeuws woongedeelte met opkamer en kelder, voorzien van een wit geschilderde plint en met geschilderde kruisen boven de keldervensters. Een 17de- of 18de-eeuws kern heeft de gepleisterde boerderij Oostbuurtseweg 25. De uit 1866 daterende boerderij Oostbuurtseweg 21 is uitgevoerd met een wit gepleisterd neoclassicistisch woonhuis met hoger opgetrokken middenrisaliet.
Auteursrechtelijk beschermd