Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Capelle aan den IJssel

Vierpolders bij Brielle, Boerderij Esterenburch Dijkdorp aan de Hollandse IJssel, ontstaan in de 13de eeuw bij een kapel. De dorpskern ontwikkelde zich aan de Groenendijk, met haaks daarop de Kerklaan. Het in 1285 aan de zuidwestzijde van het dorp gebouwde kasteel (Het Slot) werd verwoest in de 14de eeuw. Op enige afstand ten noorden hiervan ligt de 's-Gravenweg - een middeleeuwse ontginningsbasis - en weer verder noordwaarts de ringvaart van de Prins Alexanderpolder (drooggemaakt 1874). Langs de rivier ontstonden steenfabrieken en scheepswerven. Na de opheffing van de steenfabriek bij ‘Het Slot’ in 1909 werd het terrein bebouwd en de fabrikantenvilla in gebruik genomen als raadhuis. Het gewijzigde voorm. veerhuis van het voetveer naar Krimpen staat er nog (Dorpsstraat 199-201). Na de Tweede Wereldoorlog is het gebied tussen de rivier en de Abraham van Ryckevorselweg - het oude tracé van de spoorlijn naar Gouda (verlegd in 1953) - volgebouwd. Aan weerszijden van de nieuwe spoorlijn in de Prins Alexanderpolder zijn vervolgens forse wijken verwezenlijkt voor Rotterdamse forenzen (Capelle-Schenkel en Capelle-Schollevaar).

De Herv. kerk (Kerklaan 2) is een eenbeukige kerk met vijfzijdig gesloten koor en een toren van twee geledingen met ingesnoerde spits. De van oorsprong vroeg-15de-eeuwse kerk werd in 1574 verwoest. Het in 1592 herbouwde schip kreeg versierde steunberen aan de zuidzijde. Het koor heeft men in 1664-'65 hersteld. De in 1805 (gevelsteen) opgetrokken toren bevat een door Willem Wegewaert gegoten klok (1607). Bij de kerkrestauratie in 1960-'61 zijn poortjes in gotische vormen toegevoegd. Tot de inventaris behoren een tiengebodenbord (1650) en een uit de Herv. kerk te 's-Heerjansland afkomstige preekstoel (17de eeuw).

Overige kerken. Naoorlogs zijn de (Geref. Gem.) Moriakerk (Karel Doormanstraat 12; 1953, W. de Jonge), een sobere traditionalistische zaalkerk met zadeldaktoren, de (Geref.) kerk De Hoeksteen (Rivierweg 15; 1967, H.M.W. Hupkes), een organisch in baksteen uitgevoerde centraalbouw met opvallende bekroning, en de moderne R.K. St.-Paulus Bekeringskerk (Merellaan 352; 1966-'67, V. Dorigo) met lichtbeuk en vrijstaande betonnen klokkentoren.

Het voorm. Tehuis voor ouden van dagen (Dorpsstraat 164) is een symmetrisch pand met tweelaags middenpartij in neorenaissance-stijl. Het werd in 1898 gebouwd in opdracht van de Van Capellestichting, opgericht in 1892 door notaris J. Nolen en zijn echtgenote A.M. van Capelle. Tot 1973 diende het als bejaardentehuis en sinds

Capelle aan den IJssel, Herv. kerk (1990)

[p. 108]

Capelle aan den IJssel, Tehuis voor ouden van dagen

de restauratie en verbouwing in 1978-'80 is het een muziekschool. Bewaard is de regentenkamer in rijke neorenaissancestijl.

Het Slot (Dorpsstraat ong.). Van dit in 1285 voor Dirck Traveys van Moordrecht gebouwde kasteel, dat werd verwoest in 1351 en opnieuw in 1394, resteert het dubbel omgrachte kasteelterrein. Het hier in 1612 voor de Rotterdamse koopman Johan van der Veken gebouwde kasteelachtige herenhuis werd gesloopt in 1797, het bijbehorende koetshuis in 1968. Wel behouden is het voorm. dief- en duifhuis (Rozenburcht 1a), een 17de-eeuws gebouwtje met puntgevels, dat op de begane grond een cachot en op de vliering een duifhuis bevat (de vlieggaten zijn dichtgemetseld).

Veldzigt ('s Gravenweg 229) is een blokvormig neoclassicistisch buitenhuis uit 1807 met geblokte hoeklisenen en een gepleisterde middenpartij.

Woonhuizen. Mogelijk nog 17de-eeuws is het dwarse huis Dorpsstraat 146 (met werkplaats). De dubbele dijkwoning Dorpsstraat 215-217 heeft men rond 1800 gebouwd. Uitgevoerd in sobere neoclassicistische stijl zijn het eenlaagspand Dorpsstraat 160 (1792), het in gele ijsselsteen opgetrokken tweelaags herenhuis Kerklaan 11 (1831), het dwarse huis Raadhuisstraat 7-9 (circa 1840) en het eenlaags huis Dorpsstraat 31 (circa 1850). Het neoclassicistische herenhuis Dorpsstraat 3, met gebosseerd middenrisaliet en hoeklisenen, werd in 1843 gebouwd als directeurswoning bij de toenmalige steenfabriek. Van 1909 tot 1968 heeft het als raadhuis dienst gedaan. Daarvóór diende het verbouwde middenganghuis Dorpsstraat 158 (circa 1850) van 1862 tot 1909 als raadhuis.

Sobere eclectische vormen vertonen het tweelaagse huis Dorpsstraat 166 (1868) met driezijdig gesloten gevelpartij en het eenlaags herenhuis Dorpsstraat

Capelle aan den IJssel, Villa Kerklaan 6

168 (circa 1870) met uitgebouwde tuinkamer. Bij beide zijn de strekken boven de getoogde vensters uitgevoerd in rood of geel metselwerk. Uit dezelfde tijd, maar rijker gedetailleerd, is de eclectische villa Kerklaan 6. Bij het eenlaagse herenhuis Dorpsstraat 176 (circa 1880) wordt het middenrisaliet bekroond door een dakkapel met pilasters en fronton. Gebouwd als onderwijzerswoning is het neorenaissance-pand Kerklaan 9 (circa 1890). Het dijkhuis Dorpsstraat 209 (1909) is opgetrokken in gele ijsselsteen en heeft decoraties in rode baksteen. Een karakteristiek wederopbouwpand is het Vuykhuis (Dorpstraat 151; circa 1950).

Boerderijen. Uit de 17de eeuw dateert de boerderij met dwars geplaatst voorhuis 's Gravenhof ('s Gravenweg 327a), waarvan het met riet gedekte woongedeelte is voorzien van een puntgevel en een kelder met opkamer. De laatste bevat een 18de-eeuwse beschilderde houten bedstee- en kastenwand. Voorbeelden van 19de-eeuwse dwarshuisboerderijen met gepleisterde woongedeelten zijn 's Gravenweg 325 (1840) en Nijverheidstraat 297 (1892). De boerderij 's Gravenweg 358 (1878) heeft als woongedeelte een middenganghuis met gepleisterd middenrisaliet. Voorbeelden van langhuisboerderijen zijn de Hoeve Capelle ('s Gravenweg 355), met een opgetrokken middenpartij uit 1883 (in stucwerk op geveltop), en de gepleisterde boerderij 's Gravenweg 178 (circa 1900) met opgemetselde dakkapel.

[p. 109]

De voorm. werk- en opslagplaats met dienstwoning (Dorpsstraat 181) is een tweelaags dijkpand uit circa 1870 met baksteenrasters bij de als droogzolder voor hout gebruikte zolderverdieping. Het gebouw diende als werkplaats van de dorpsaannemer. De woning ligt aan de achterzijde.

De Oude Alg. begraafplaats (Algeraweg ong.) werd in 1874 aangelegd en gesloten in 1974. Interessante graftekens zijn die voor steenfabrikant A. van Cappelle († 1890) en zijn zwager J. Nolen († 1895). De gebeeldhouwde figuren op de grafsteen van laatstgenoemde verwijzen naar het door hem gestichte tehuis voor ouden van dagen.