Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Berkenwoude
(gemeente Bergambacht)

Ontginningsdorp, ontstaan in de 12de eeuw langs een als ontginningsas gegraven wetering. Een dorpskern met kerk ontstond in de 14de eeuw aan de haaks hierop staande Dorpsstraat/Kerkweg. Berkenwoude had te lijden van een dorpsbrand in 1708. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp aan de westzijde enigszins uitgebreid.

De Herv. kerk (bij Dorpsstraat 18), gelegen op een verhoogd terrein, is een zaalkerk met een deels ingebouwde forse toren en een ingesnoerde spits. De kort na 1513 opgetrokken toren is voorzien van haakse steunberen en metseltekens met Andreaskruisen bij de onderste geleding en blindnissen bij de twee bovenste geledingen. In de dubbele eikenhouten klokkenstoel hangt een door Johan Nicolaus Derck gegoten klok (1755). De bijbehorende kerk bevat delen van de kap en het tongewelf uit circa 1512 (d). Na

[p. 90]

Berkenwoude, Boerderij Oosteinde 12

een blikseminslag in 1732 vond een algehele restauratie plaats en in 1833 volgde een ingrijpende verbouwing, waarbij de kerk werd beklampt en voorzien van rondboogvensters en een nieuwe consistorie. De toren is gerestaureerd in 1949-'50, de kerk in 1972-'74. Tot de inventaris behoren een zeshoekige preekstoel met klankbord (1686), een doophek (circa 1686) en een door L. van Dam & Zn. gebouwd orgel (1896).

De pastorie (bij Dorpsstraat 20), gesitueerd op een omgracht eiland ten noordoosten van de kerk, dateert uit circa 1890 en heeft een classicistische entreepartij.

De Geref. kerk (Westeinde 26) is een eenvoudige laat-19de-eeuwse zaalkerk, waarvan de ingang in 1912 is aangepast.

Het voorm. raadhuis (Dorpsstraat 21), een eenlaags dwars pand met schilddak, werd rond 1860 gebouwd als secretarie annex burgemeesterwoning. Het is tot 1973 als raadhuis in gebruik geweest.

Scholen. De voorm. openbare lagere school Kerkweg 1 werd gebouwd rond 1885 met omlijste ingang en eclectische details. De tweeklassige voorm. openbare lagere school Kerkweg 27 (circa 1925) is ontworpen in zakelijk-expressionistische stijl.

Het woonhuis Dorpsstraat 37-39 is een tweelaags dwars huis uit 1778 met daarnaast een houten bedrijfsschuur.

Boerderijen. In de omgeving van het dorp liggen enkele waardevolle boerderijen. De opvallende hallenhuisboerderij Oosteinde 12 werd in 1667 gebouwd voor Claes Claesse Bijman en Trijntje Jans (bouwjaar en initialen op deurkalf). Het voorhuis bevat een kelder en opkamer, een kaaskamer en een slaapkamer; erachter bevinden zich een brede woonkeuken met bedsteden en een wringvertrek. De tuitgevel van deze in 1941 onder leiding van E.A. Canneman gerestaureerde boerderij is voorzien van kruisvensters met halve luiken en heeft geblokte ontlastingsbogen boven de entree met bovenlicht. Voorbeelden van laat-19de-eeuwse boerderijen zijn Achterbroek 69-71 met zomerhuis, Achterbroek 47 met zomerhuis en een dwars aangebouwde, gepotdekselde tweebeukige schuur, alsmede de langhuisboerderij Oosteinde 27 (circa 1880) en de dwarshuisboerderij Schenkel 5 (circa 1890).