Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Berkel en Rodenrijs

Het in de 12de eeuw ontstane ontginningsdorp Berkel, met kenmerken van een kerkring (Singel) met korte voorstraat (Kerkstraat), heeft door naoorlogse saneringen veel van zijn oorspronkelijk karakter verloren. Het zuidelijker gelegen Rodenrijs ontwikkelde zich als een langgerekte lintbebouwing langs de Rodenrijseweg. Hier werd in 1908 een station gebouwd, waarbij in 1909 een veiling werd gesticht (alleen de bloemenveilinghal uit 1929 resteert). Na de Tweede Wereldoorlog is het langgerekte dubbeldorp met nieuwbouwwijken verbreed, vooral aan de noordoostzijde.

De Herv. kerk (Kerksingel 1, Berkel), oorspronkelijk gewijd aan St. Nicolaas, is een zaalkerk voorzien van een opengewerkt houten koepeltorentje en een ingebouwde toren van drie geledingen met ingesnoerde naaldspits. In de laat-gotische toren (circa 1500) hangt

Berkel en Rodenrijs, Herv. kerk (1986)

[p. 89]

Berkel en Rodenrijs, Poldermolen De Valk

een door Willem Wegewaert gegoten klok (1594). In 1732 raakte de toren ingebouwd bij het optrekken van de huidige brede classicistische zaalkerk met rondboogvensters, ontworpen door David van Stolk. De consistorie uit 1949 is gebouwd ter plaatse van het gesloopte 16de-eeuwse koor.

Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf met trekbalken op korbeelstellen. Tot de inventaris behoren een gotisch hardstenen doopvont (circa 1400), een doophek (eerste helft 17de eeuw), een preekstoel (eind 17de eeuw), oude grafzerken (17de-18de eeuw) en - uit de 18de eeuw - een overhuifde herenbank in Lodewijk XIV-vormen, rouwborden en diverse tekstborden, en een orgelkast in Lodewijk XVI-vormen. Tegen de noordgevel staat een classicistisch gedenkmonument voor de heren van Berkel en Rodenrijs, opgericht in 1707 door Johan van der Hoeven, heer van Berkel en Rodenrijs.

Ten westen van de kerk staat een hek met bakstenen pijlers, bekroond door siervazen in Lodewijk XV-stijl. De gietijzeren dorpspomp (circa 1860) staat sinds 1903 op haar huidige plaats bij de kerk.

De R.K. kerk O.L. Vrouwe Geboorte (Noordeindseweg 102, Berkel) is een driebeukige hallenkerk met driezijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met achtzijdige spits. Deze neogotische kerk kwam tot stand in 1864-'66 naar plannen van W.J. van Vogelpoel. Van de voorafgaande schuurkerk uit 1730 resteert een door J. Borchhardt gegoten klok (1769). Bij een ingrijpende verbouwing in 1925-'26, onder leiding van H.G.M. van Beers, heeft men de zijbeuken vernieuwd, de toren ommanteld, het interieur uitgevoerd in schoon metselwerk en de gestukadoorde houten gewelven vervangen door stenen gewelven. Uit dezelfde tijd als de kerk dateren het kerkhof en de neoclassicistische pastorie (Noordeindseweg 100) met gepleisterde hoeklisenen.

Woonhuizen. Uit 1862 (gevelsteen) dateert het wit gepleisterde neoclassicistische herenhuis Noordeindseweg 28. Het herenhuis Noordeindseweg 53 (circa 1870), met gepleisterde hoekpilasters en middenrisaliet, is uitgevoerd in eclectische vormen. Gekleurd siermetselwerk en een gepleisterde geveltopomlijsting heeft de tuinderswoning Rodenrijseweg 98 (1901). De R.K. woningbouwvereniging St.-Jozef XII liet het complex Noordersingel 87-107 (1921) bouwen.

De boerderij Laan van Koot 1, gelegen aan de Rodenrijsevaart, heeft een onderkelderd dwars woonhuis, gebouwd in 1871 voor G. Koot in eclectische vormen met geblokte hoekpilasters en een hoger opgetrokken, geblokt middenrisaliet.

Het station (Stationsweg 2), gebouwd in 1908 in opdracht van de Z.H.E.S.M., is een wit gepleisterd pand met chaletstijl-elementen, mogelijk ontworpen door J.J.L. Bourdrez.

De blokvormige meelfabriek ‘De Hoop’ (Herenstraat 11) werd in 1933-'34 gebouwd ter plaatse van een korenmolen en pakhuis.

Poldermolen ‘De Valk’ (Molenweg 109), gelegen ten westen van Rodenrijs, is een achtkante grondzeiler uit 1772 met een met riet gedekte romp en kap en een scheprad. De molen bemaalde de Polder Berkel. Uit circa 1850 dateert de ernaast gelegen molenaarswoning (Molenweg 111).