Bergschenhoek
Bergschenhoek, Polderhuis
Ontginningsdorp, ontstaan in de 13de eeuw. Na de droogmaking van de door ontginning ontstane veenplassen (voltooid 1779) vormde zich in de 19de eeuw de eerste bebouwing aan de Dorpsstraat en Oosteindseweg. De komst van de glastuinbouw gaf het dorp begin 20ste eeuw een stimulans. Toen verrees ook een rooms-katholieke kerk. Na 1960 is Bergschenhoek een forensendorp geworden met de bijbehorende uitbreidingswijken.
De R.K. St.-Willibrordkerk (Smitshoek 76), een eenbeukige neoromaanse kerk met half ingebouwde toren, kwam in 1910 tot stand naar ontwerp van Jos. Margry en bevat altaren en een communiebank uit die tijd. Bij de kerk staan een pastorie (Smitshoek 74; 1910) en een H. Hartbeeld (1925, beeldhouwer Meertens). De nabijgelegen R.K. begraafplaats (circa 1860) heeft een gietijzeren toegangshek met stichtende tekst.
Het voorm. polderhuis annex dienstwoning (Bergweg-Noord 1-3) werd in 1906 gebouwd naar een ontwerp met rationalistische en jugendstil-elementen van gemeentearchitect en polderopzichter C. Buurman. De kleine dakruiter is bedoeld als uitkijktorentje om toezicht te houden op de poldermolens.
Woonhuizen. Karakteristieke voorbeelden van middenganghuizen zijn Oosteindseweg 12-14 (circa 1880), uitgevoerd in sobere eclectische vormen met wenkbrauwen boven de vensters, en de dokterswoning Dorpsstraat 5 (circa 1905) met hoger opgetrokken middenrisaliet. Rond 1910 gebouwd zijn de huizen Oosteindseweg 5 en Oosteindseweg 62 met topgevelpartij en uit 1922 dateert het complex woonhuizen Bergweg-Zuid 156-166.
Boerderijen. De langhuisboerderij Rottekade 121 heeft een deels onderkelderd woonhuis uit circa 1800. Het bedrijfsgedeelte en de stal rechts van de boerderij dateren uit 1884. De L-vormige boerderij Oosteindseweg 64 bezit een markant woonhuisgedeelte uit 1874 in eclectische stijl. Rond 1900 gebouwd in sobere neorenaissance-vormen is de langhuisboerderij Oosteindseweg 72, met op het erf een langgerekte stal. De wit gepleisterde dwarshuisboerderij Bergweg-Zuid 144 kwam in 1922 tot stand als modelboerderij ‘N.V. Hygiënische Melkstal De Vaan’.
Op de Alg. begraafplaats (Bergweg-Noord 6), aangelegd rond 1828, staat een aula uit 1940. Boven de ingang staat tussen zandloperdecoraties in gestileerde letters de tekst ‘Zyt ook gy Bereid’.
De poldermolen ‘G4’ (Rottebandreef 60), gelegen ten oosten van Bergschenhoek, dateert uit 1775 en behoorde tot de G-Gang van de Bleiswijkse Droogmakerij. In 1915 werd de molen tot aan de middenzolder gesloopt. De onderbouw is voorzien van een staand scheprad en bevat een woonkamer met fraai interieur.
Auteursrechtelijk beschermd