Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Barendrecht

Dijkdorp, ontstaan kort na de bedijking van de Polder Binnenland (1483). Aan de buitenzijde van de dijk (Singel) bevond zich een kleine haven met een havenkanaal naar de Oude Maas. De kerk verrees aan de Dorpsstraat, die als het ware een bocht in de dijk afsnijdt. Dit resulteerde in een rechthoekig plein tussen Singel en Dorpsstraat. Na de aanleg van de spoorlijn Rotterdam-Dordrecht in 1872 ontwikkelde de bebouwing zich langs de Dorpsstraat Oost en Binnenlandsebaan naar het oosten. In 1915 werd een groenten- en fruitveiling gesticht. Het uitbreidingsplan Ziedewij dateert uit 1923 en na de Tweede Wereldoorlog is Barendrecht vooral aan de zuid- en de oostzijde fors uitgebreid.

De Herv. kerk (Dorpsstraat 148) is een tweebeukige kerk met driezijdig gesloten koor en een geveltoren met ingesnoerde spits. De bouw van de laatgotische kerk begon rond 1510 (gewijd in 1512), waarna vermoedelijk in 1530-'40 een verlenging volgde. Een nis met driepas in de koorsluiting bevat een (in 1771 gevonden) steen met gotische inscriptie ter herinnering aan een overstroming in 1374. Links ervan bevindt zich een gemetseld kruis. Na inkorting van het schip verrees in 1787 een nieuwe westgevel met een geveltoren. Daarin hangt een door Alexius en Petrus Petit gegoten klok (1759). De in 1771 aan de noordzijde toegevoegde aanbouw werd in 1885 vergroot. De voorgevel werd in 1903 hersteld. Bij de ingrijpende kerkrestauratie in 1962 is het laat-gotische tongewelf in het oostelijke deel van de kerk voorzien van een nieuwe houten beschieting. Schip en zijbeuk worden gescheiden door gietijzeren dorische zuilen uit 1885. Tot de inventaris behoren een midden-17de-eeuwse preekstoel en enkele lichtkronen (1771-'81). De overwegend 17de-eeuwse zerkenvloer bevat ook een zerk voor Sebastiaen Laurens († 1584). Op het verhoogde kerkhof rondom de kerk liggen nog enkele zerken, waaronder die voor J. Nolen († 1855).

Overige kerken. Ter vervanging

[p. 84]

Barendrecht, Boerderij Dorpsstraat-Oost 27

van een voorganger uit 1890 verrees in 1924-'25 naar plannen van A.C. Lengkeek de huidige Geref. kerk (Schaatsbaan 1) als een kruiskerk met expressionistische details en een toren in een binnenhoek. De (Chr. Geref.) Eben Haëzerkerk (Voordijk 236) is een forse moderne kerk met slanke toren, gebouwd in 1986 ter plaatse van een voorganger uit 1929.

De voorm. openbare lagere school (Dorpsstraat 150) is rond 1880 gebouwd als een drieklassige school met aangebouwde onderwijzerswoning.

Het voorm. raadhuis (Dorpsstraat 137), een tweelaags pand uit 1898 in neorenaissance-stijl, heeft tot 1966 als zodanig dienst gedaan.

Boerderijen. Van 17de-eeuwse oorsprong is de parallel aan de dijk gelegen boerderij Noldijk 181, die boven de ingang een puntgevel met fraaie sierankers heeft. Ook de deels onderkelderde boerderij Middeldijk 84 met opkamer stamt in opzet uit de 17de eeuw. De forse boerderij Voordijk 412-414 met middenlangsdeel draagt de jaartalankers ‘1728’ en heeft zowel bij de voor- als de zijgevel een omlijste ingang. In de voorgevel zit verder een gepolychromeerde gevelsteen uit 1650. Een 18de-eeuwse kern hebben ook de Zuidhoeve (Voordijk 294; 1718) en de boerderij Dijkzicht (Achterzeedijk 48). Uit 1820 dateert de grote, parallel aan de dijk gebouwde, boerderij Noldijk 126, met een houten gepotdekselde schuur. Zijlangsdelen hebben de boerderijen Westerhoeve (Voordijk 388; circa 1850) en Dorpsstraat 168 (1866). Van een rijke eclectische voorgevel voorzien is de boerderij Voordijk 276 (1870). De statige boerderijen Vrijenburg (Voordijk 464; circa 1880) en Dorpszicht (Dorpsstraat 177; 1891) hebben een woongedeelte met ingezwenkte lijstgevel en een zijlangsdeel. Dorpsstraat-Oost 27 is een boerderij met dubbele dwarsdeel uit 1910, waarvan het woongedeelte rijk is uitgevoerd met jugendstil-elementen.

Woonhuizen. Het woonhuis annex herberg Dorpsstraat 141 heeft aan de voorzijde een afgeknotte halsgevel uit circa 1810 en verder een achterhuis met 17de-eeuwse puntgevel. Doormanplein 6 dateert uit dezelfde tijd maar heeft een ingezwenkte lijstgevel en een omlijste ingang. Het forse, vroeg-19de-eeuwse herenhuis Waalesteyn (Dorpsstraat 142) heeft sobere Lodewijk XVI-consoles in de kroonlijst. Het herenhuis Dorpsstraat Oost 31 (circa 1880) is voorzien van eclectische venster- en deuromlijstingen en rijke dakkapellen. In neorenaissance-stijl uitgevoerd is de eenlaags dokterswoning Dorpsstraat 133 (circa 1890). De eenlaagse rentenierswoning Voordijk 243 (circa 1910) heeft jugendstil-details (vensterlateien) en een overhoekse dakkapel in chaletstijl.

Winkels. Boven de ingang in de afgeschuinde hoek van de in 1907 gebouwde winkel Singel 29 zit een jugendstiltegeltableau. Het winkelpand Dorpsstraat 163 (circa 1910) is voorzien van een klinknagelpui.

De watertoren (Dorpsstraat 152) verrees in 1910-'12 naar ontwerp van R. Kuipers met een gewapend-betonskelet met baksteenvulling en een ronde bovenbouw met betonnen vlakbodemreservoir. De vormgeving met decoratieve balkons verwijst naar Italiaanse stadhuistorens. De lage ronde bakstenen toren aan de achterzijde deed dienst als filtergebouw en was verbonden met een bakstenen onderbouw door filterketels en een reinwaterkelder.

Barendrechtse Veer. Gehucht ten zuiden van Barendrecht. Van de in 1885-'88 gebouwde verkeersbrug over de Oude Maas (bij Achterzeedijk 73) resteren de twee wachtgebouwtjes

Barendrecht, Watertoren

[p. 85]

Barendrechtse Veer bij Barendrecht, Wachtgebouw verkeersbrug

van het noordelijke landhoofd. Na het gereed komen van de Heinenoordtunnel (1969) heeft men de brug gesloopt. Het in 1898 gebouwde tramstation (Achterzeedijk 71-75), met neorenaissanceelementen en een hoektoren, heeft tot 1957 als zodanig dienst gedaan. Met zakelijk-expressionistische elementen is het fabrieksgebouw Achterzeedijk 57 uitgevoerd, dat rond 1926 werd gebouwd als wasmachinefabriek.