Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Arkel
(gemeente Giessenlanden)

Dijkdorp, ontstaan in de 10de eeuw op een stroomrug van de Linge bij het (verdwenen) kasteel van de heren van Arkel. Aan de oostzijde sloot men hier het Zederikkanaal (1824-'25) op de Linge aan. Aan de westzijde werd het Merwedekanaal (1885-'93) gegraven. Hierna ontstond tussen beide kanalen een dichtere bebouwing. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp aan de zuidzijde uitgebreid.

De Herv. kerk (Kerkeind 29), gelegen ten zuiden van de dorpskern, is een achtzijdige centraalbouw met in- en uitgezwenkt koepeldak en houten lantaarn. Deze neoclassicistische kerk, waarvan de ingangspartij is voorzien van vroege neogotische details, kwam in 1855-'56 tot stand ter vervanging van een middeleeuwse kerk. Na een brand in 1922 heeft

[p. 83]

Arkel, Herv. kerk, plattegrond

men de dakconstructie vernieuwd. De kerk is in 1999 gerestaureerd.

Het raadhuis (Dam 1-3) is een rond 1939 in traditionalistische vormen opgetrokken breed pand met balkon boven de ingangspartij.

Woonhuizen. Uit 1764 stamt het blokvormige herenhuis Schoonzigt (Stationsweg 39) met omlijste ingang. Het eveneens met een omlijste ingang uitgevoerde dwarse huis Kerkeind 26 dateert uit circa 1830.

Boerderijen. Bij de rond 1800 gebouwde langhuisboerderij Klinkert 1 (met bakhuis) is het woongedeelte haaks op de dijk geplaatst. Uit de 19de eeuw dateren de hallenhuisboerderijen Achterdijk 15 en Dam 27, evenals de krukhuisboerderij Kerkeind 20. Een dwars geplaatst voorhuis hebben Kerkeind 23-24 en Rietveld 14 (beide circa 1850).

De sluis in het Zederikkanaal (Dam ong.) werd in 1824-'25 aangelegd met wanden van basaltblokken. Iets verderop staan de sobere neoclassicistische sluiswachterswoningen Sluisweg la-e (circa 1860).

De windmolen ‘Jan van Arkel’ (Vlietskade 1004) is een achtzijdige stellingmolen met stenen voet en een met riet gedekte romp. Deze uit de Schermer afkomstige poldermolen (circa 1634) werd in 1852 verbouwd tot korenmolen en is als zodanig tot 1970 in bedrijf geweest.

Arkel, Herenhuis ‘Schoonzicht’

Het gemaal ‘Donk’ (Rietveld 2), gelegen aan de Zijl, werd in 1881 gebouwd en in 1926 geëlektrificeerd. Een tegeltableau in de topgevel vermeldt de polders die het bemaalt: ‘Nieuwland en Leerbroek’.

Het station (Stationsweg 29) werd in 1881-'82 gebouwd langs de lijn Dordrecht-Geldermalsen. Van dit eenlaagspand met middenrisaliet is het dak met chaletstijl-elementen vereenvoudigd bij de renovatie in 1990.

De brugwachterswoningen Kanaaldijk 1-2 en 104-106 zijn rond 1890 met neorenaissance-details gebouwd als dubbele woning (met knechtenwoning) bij bruggen over het Merwedekanaal.