Ammerstol
(gemeente Bergambacht)
Dijkdorp langs de Lek, ontstaan op een in de 12de eeuw bedijkte oeverwal. Ammerstol kreeg in 1233 een grafelijke tol en in 1322 tolvrijheid en een jaarmarkt. De beoogde stedelijke concurrentie met Schoonhoven was niet succesvol en in 1401 verhuisde de grafelijke tol naar Schoonhoven. De zalmvisserij zorgde in de 19de eeuw voor een bescheiden bloei. Dit leidde vanaf 1850 tot enige verdichting van de dorpsbebouwing
Ammerstol, Herv. kerk (1981)
en rond 1900 tot nieuwbouw verder stroomopwaarts (Hogedijk). Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp noordwaarts in de polder uitgebreid.
De Herv. kerk (Kerkplein 4) is een eenbeukige zaalkerk voorzien van een half ingebouwde toren van drie geledingen met wimbergen en een achtzijdige spits. Deze met steunberen, rondboogvensters en eclectische details uitgevoerde kerk verrees in 1880-'81 naar ontwerp van L.J. Redeker en verving een in 1331 gestichte kruiskerk. In de toren hangt een door Antonius de Borch gegoten klok (1564). Tot de inventaris behoren een preekstoel op stenen voet (eerste helft 17de eeuw) en een herenbank (eerste helft 17de eeuw) met een toegevoegd wapen van ambachtsheer Adolf van Renesse (midden 18de eeuw). Verder bevat de kerk twee psalmborden uit 1677, een bord met bijbelteksten uit 1684 (alle Jan van Munnickhoff) en een rouwbord voor ambachtsheer Jacob de Cuypre († 1702). Het orgel werd gebouwd door L. van Dam & Zn. (1885-'86).
Het voorm. raadhuis (Lekdijk 162) is een tweelaags diep pand met dakruiter, gebouwd midden 19de eeuw als woonhuis en in 1885 door Cornelis Zanen aan de gemeente geschonken om als raadhuis te dienen (tot 1985). De traditionalistische voorgevel (circa 1940) heeft boven de ingang een natuurstenen gemeentewapen.
De voorm. openbare lagere school (Hogedijk 138) werd in 1881 gebouwd als een neoclassicistische drieklassige gangschool met fronton en gemeentewapen. Tegen de dijk staat de bijbehorende neoclassicistische onderwijzerswoning (Hogedijk 138).
Het voorm. postkantoor (Lekdijk 128-130) is een fors dijkpand met dienstwoning, in 1901 gebouwd voor de zalmvissers die hier hun prijsopgaven verzonden. Het middendeel met trapgevel in neorenaissance-vormen wordt geflankeerd door lagere zijvleugels met dakhuizen.
Boerderijen. Een dwars geplaatst woonhuis met rieten zadeldak heeft de rond 1800 gebouwde boerderij Lekdijk 91. Binnendijks ligt de boerderij Lekdijk 80 uit 1878.
Woonhuizen. Een voorbeeld van een eenvoudig dwars dijkhuis is Lekdijk 57 (circa 1860). Het eenvoudige middenganghuis Kerkplein 2 dateert uit circa 1895. In stijl gelijk aan het postkantoor is het in neorenaissance-vormen uitgevoerde dwarse huis Lekdijk 134 (circa 1905).
Auteursrechtelijk beschermd