Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Abbenbroek
(gemeente Bernisse)

Havendorp aan de Bernisse, ontstaan na de bedijking van de polder Het Oude Land van Abbenbroek (1206). Een afgedamde kreek werd daarbij vergroot tot een rechthoekige havenkom met bebouwing op de daaromheen lopende dijk (Ring). Aan een weg die de polder inloopt (Kerkplein) bouwde men op enige afstand van de haven een kerk. Ten noorden hiervan verrees in de 13de eeuw het (later verdwenen) kasteel van de heer van Abbenbroek. Tussen beide gebouwen werd in de 17de eeuw het ambachtsherenhuis opgericht. Na de verlanding van de Bernisse in de 16de eeuw werd de haven in de 19de eeuw afgedamd en vervolgens in een dorpsvijver (met boenstoepjes) veranderd. Na de Watersnoodramp van 1953 is Abbenbroek in bescheiden mate uitgebreid.

De Herv. kerk (bij Kerkplein 9), oorspronkelijk gewijd aan St. Egidius, is een driebeukige kerk met recht gesloten koor en een halfingebouwde toren van drie geledingen met overhoekse steunberen en een tentdak. Tegen een (verdwenen) laat-13de-eeuws schip bouwde men kort na 1300 het huidige koor in vroege baksteengotiek (romano-gotiek) met twee lancetvensters en een puntgevel met klaverbladvormige nis. De noordgevel heeft een fries met bakstenen driepasboogjes. De toren verrees in de eerste helft van de 15de eeuw en werd vermdoedelijk

Abbenbroek, Herv. kerk

[p. 72]

Abbenbroek, Muziektent

eind 15de eeuw verhoogd met de bovenste - later ingekorte - geleding. Hierin hangt een door Willem Sloterdiic en Gerrit Butendiic gegoten klok (1450). Na de stichting van een kapittel (1483) en de verheffing tot collegiale kerk (1491) begon de bouw van het huidige schip en raakte de toren gedeeltelijk ingebouwd. De zijbeuktraveeën hebben elk een dwarskap met tuitgevel. Aan de zuidzijde gingen deze topgevels verloren bij een storm in 1747. Een gevelsteen uit 1754 duidt op herstelwerk. De toren werd in 1875 verbouwd en in 1925 gerestaureerd. Bij de kerkrestauratie in 1930-'33, onder leiding van J.W. Janzen, zijn de zijtopgevels aan de zuidzijde herbouwd.

Inwendig bevinden zich in het koor twee vroeg-gotische muurstijlen met in hout vertaalde ‘simpele corinthische’ kapitelen. De recent ontpleisterde zuilen in het schip hebben koolbladkapitelen en banden van Ledesteen. De middenbeukkap uit 1521 (d) is uitgevoerd met schinkels voor een houten gewelf maar mist de gewelfbeschieting; de zijbeukstraveeën hebben eveneens ziende kapjes. Tot de inventaris behoren een verplaatst laatgotisch koorhek (circa 1500; vernieuwd 1625) en een preekstoel (1613). Verder liggen er enkele grafzerken, waaronder een laat-gotische voor Bouwen Albout († 1461) en maniëristische zerken voor de heren van Abbenbroek (1607, 1619, 1658). De voorm. pastorie (Kerkplein 4) is een statig tweelaags pand uit 1764 met ingangsomlijsting.

Het ambachtsherenhuis (Kerkplein 9a) is een statig L-vormig tweelaags gebouw, waarvan de oudste muurdelen van vóór 1600 dateren. Na verbouwingen in de 17de eeuw kreeg het pand in 1768 een nieuwe voorgevel, waarna het als jachthuis diende. Een ingrijpende restauratie is uitgevoerd in 1968. Midden-18de-eeuws is het toegangshek in Lodewijk XIV-stijl.

Woonhuizen. De oudste bebouwing aan de Ring stamt van rond 1800, zoals de gepleisterde dwarse eenlaagspanden Ring 15-16 en de met halsgevels uitgevoerde diepe huizen Ring 20 en Ring 6 (gepleisterd). Jonger zijn de diepe huizen Ring 5 (circa 1850), met puntgevel, en Ring 2 en 22 (beide circa 1860) met gepleisterde ingezwenkte lijstgevels. De aardige voorm. winkeltjes Ring 3 en 5a zijn rond 1925 gebouwd.

Boerderijen. Een 17de-eeuwse kern heeft de kleine boerderij Gemeenlandsedijk Zuid 33. De boerderij Gemeenlandsedijk 55 bestaat uit een gedeeltelijk met hout beklede zijlangsdeel (1887) en een gepleisterd woonhuis (1908).

De zeskantige muziektent (Ring ong.), gelegen in de dorpsvijver, dateert uit circa 1930 en bestaat uit een betonnen onderbouw met bruggedeelte en een houten opbouw met tentdak.

Windmolen ‘De Hoop’ (Gemeenlandsedijk Zuid 25) is een deels wit gepleisterde ronde grondzeiler met een met dakleer beklede kap, gebouwd in 1842 als korenmolen.